Kasb-hunar kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma

O‘g‘itlash me’yorlari. O‘g‘it sepuvchi apparatlarni berilgan me’yorda sepa-
digan  qilib  rostlash  uchun  silindrning  pastki  toresi  bilan  tovoq  tubining
orasidagi ta’minlash tirqishi o‘zgartiriladi. Buning uchun silindr rezbali xomut
ichida aylantiriladi.

---

Dastlab  barcha  apparatlardagi  ta’minlash  tirqishlari  bir  xil  kenglikda
o‘rnatiladi. O‘g‘it o‘tkazgichlar esa ish organlaridan ajratiladi va ularning tagiga
qutilar  yoki  og‘irligi  oldindan  ma’lum  bo‘lgan  xaltachalar  osib  qo‘yiladi.
Traktorning yetakchi g‘ildiraklaridan biriga taglik qo‘yib, ko‘tarib, erkin aylana
oladigan qilinadi.
Bir  gektarga  sepiladigan  o‘g‘it  me’yori  quyidagicha  hisoblanadi: traktorning
yetakchi  g‘ildiragi  11  marta  aylanganda  agregat  50  m yo‘l  o‘tgan  bo‘ladi.
Shunda  qamrash  kengligi  2,4  m li  agregat  0,012  ga maydonga  ishlov  beradi.
O‘g‘it solish me’yori 100 kg/ga bo‘lsa, 0,012 ga maydonga 1,2 kg o‘g‘it sepila-
di.  Agar  o‘g‘it  to‘rtta  voronkadan  sepilsa,  har  bir  voronkadan  0,3 kg o‘g‘it
sepilishi  kerak.  Binobarin,  yetakchi  g‘ildirakni  11  marta  aylantirganda,  har
qaysi voronkadan tushgan o‘g‘it miqdori 0,3 kg bo‘lishi lozim. 
Dehqonchilikda  mehnat  talab  qiladigan  jarayonlardan  biri  qator  oralarini
yumshatish  va  begona  o‘tlarga  qarshi  kurashishdir.  Bu  ishlarni  o‘z  vaqtida  va
sifatli o‘tkazishing sezilarli darajada poliz, ozuqa va texnikaviy o‘simliklarining
hosildorligini oshiradi. Minerallashgan og‘ir va botqoq tuproqlarda mavjud kul-
tivatorlar ko‘p hollarda agrotexnika talablariga javob bermaydi, ayniqsa, qator-
lab ekilgan ekinlarning qator oralariga ishlov berish og‘ir ishlardan hisoblanadi.
Og‘ir  loytuproqlarda  mavjud  kultivatorlar  ko‘p  miqdorda  begona  o‘tlarni
qoldirib  ketadi  va  tuproqni  siljitib  yuboradi,  natijada  har  xil  chuqurliklar,
tuproq uyumlari va yirik palaxsalar paydo bo‘ladi.
So‘nggi  vaqtlarda  tobora  kengroq  qo‘llanilayotgan  frezali  haydov  kultiva-
torlarining  ish  sifati  ahamiyatga  molik.  Bu  kultivatorlarning  afzalliklariga
tuproqni  mayin  holga  keltirishi,  begona  o‘tlarni  to‘la  yo‘qotish  va  tuproqqa
ko‘mib  tashlashi  hamda  mineral  va  organik  o‘g‘itlarni  tuproq  bilan  haydov
chuqurligining barcha nuqtalarida tekis  aralashishini ta’minlashi kiradi. Frezali
haydov kultivatorlarini qo‘llash ekin oraliqlariga beriladigan ishlovlar sonini ka-
maytiradi.  Ular  traktorga  agregatlanishi  bo‘yicha  tortib  yuriladigan,  osma  va
o‘ziyurar frezali haydov kultivatorlariga bo‘linadi.
Konstruksiyalanishi  va  joylashtirilishi  bo‘yicha  ular  traktorning  oldingi,
markaziy  va  orqa  qismida  joylashishi  mumkin.  Ishchi  seksiyalari  ketma-ket
joylashgan frezali haydov kultivatorlari ham mavjud.
Traktorning oldingi qismida joylashgan kultivatorlar orqada joylashgan kul-
tivatorlarga nisbatan ish sifatini kuzatishda afzallikka ega, ammo burovchi mo-
mentni ishchi organlarga uzatish, xizmat ko‘rsatishning qulayligi va ishchi or-
ganning transport holatida yerdan balandligi kabi belgilarda kamchiliklari ko‘p.
Bundan tashqari, frezalar yumshatib ketgan qator oralaridan traktor g‘ildirak-
lari o‘tganda tuproqni qaytadan zichlab, chuqur izlar qoldiradi, natijada o‘sim-
liklarning suv-havo va oziqlanish  me’yori  buziladi.
107

---

108
Mo‘ljallanishi  bo‘yicha  guruh  yuritmali  (ko‘p  qatorli,  seksiyali)  va  alohida
yuritmali  kultivatorlarga bo‘linadi.  Guruhli  yuritmani,  odatda,  past  bo‘yli
o‘simliklarning  nihollari  oralig‘iga  ishlov  berishda  qo‘llash  mumkin.  Alohida
yuritmalisi esa poyasi baland o‘simliklar oralig‘iga ishlov berishda ishlatiladi.
Frezali  ishchi  organlar  bilan  haydov  chuqurligi  bo‘yicha  tuproqning  bir
tekisda yumshatilishiga va qator oralariga sifatli ishlov berilishiga erishiladi (6-
jadval).
Kultivatorning konstruksiyasi oraliqlari 45—90 sm bo‘lgan to‘rtta, oltita qa-
tor oralariga ishlov berish uchun sozlash imkonini beradi va MTZ-80X traktori
bilan birga ishlatiladi.
6 - j a d v a l.