M. F. Ziyoyeva 1- resðublika tibbiyot kolleji direktori

ADS-m, AS va B geðatitga qarshi vaksinalar muzlatilgan (0°C dan

ðast bo‘lgan harorat)da buziladi. Shuning uchun bu vaksinalarni

muzlatish kamerasida saqlash mumkin emas. BSJ, OPV, qizamiq

hamda ðarotitga qarshi vaksinalarni muzlatish mumkin.

Vaksinalar faolligi maxsus indikatorlar yordamida tekshiriladi.

Ulardan biri nazorat kartochkali indikator bo‘lib, u to‘rtta

darchadan iborat. +10°C dan yuqori bo‘lgan haroratda birinchi uch

darcha rangi oq rangdan moviy (havo rang)ga o‘zgaradi. Hozirgi

vaqtda har bir flakonda vaksinaning faolligini vizual (ko‘zdan

kechirish orqali) tekshirish imkonini beradigan yangi indikator –

vaksinali flakon termoindikatori (FÒI) keng qo‘llanmoqda (7-rasm).

FÒI – yoðishtirilgan termo-

sezgir qog‘oz bo‘lib, ma’lum

vaqt issiqlik ta’sirida o‘z rangini

o‘zgartiradi. Odatda ichki kvad-

rat rangi tashqi aylana rangiga

nisbatan och bo‘lishi kerak:

kvadrat rangi tashqi aylana bi-

lan bir xil yoki unga nisbatan

to‘qroq bo‘lsa, bunday vak-

sinalarni ishlatish yaramaydi.

FÒI yordamida tibbiy xodim

qaysi flakon yaroqli, qaysi biri

yaroqsizligini aniqlaydi. FÒIli

flakonda ichki kvadrat to‘q rang ola boshlasa-da, lekin u tashqi doira

rangidan ochroq bo‘lsa, ular ichki kvadrati ochroq flakonlardan

avval ishlatilishi lozim. Shu bilan tibbiy xodim yo‘q qilinadigan

vaksinali flakonlar sonini keskin kamaytiradi. Bu ikki xil indikator

ðast harorat ta’sirini ko‘rsata olmaydi. Bu maqsadda muzlatish

indikatorlaridan foydalaniladi. Bunday indikator ðlastik tiniq

g‘ilofdagi juda kichkina  kaðsula bo‘lib, ichida qizil suyuqlik bor.

Harorat bir soatdan ortiq vaqt ichida 0°C dan ðast bo‘lsa, kaðsula

7-rasm. Vaksinali flakon termoindikatori

(FÒI).

4 – Yuqumli kasalliklar

50

Yuqumli kasalliklar, eðidemiologiya va  ðarazitologiya

yorilib, oq qog‘ozda qizil dog‘ yoyiladi. Bu ko‘rsatkich vaksinaning

muzlaganligini bildiradi.

Profilaktik vaksinalar teri ostiga, teri orasiga, mushak orasiga,

og‘iz orqali yuborilishi mumkin. Vaksinadan keyin organizmning

allergik reaksiyasi, tana haroratining ko‘tarilishi, ensefalitlar, talvasa

sindromi va boshqa asoratlar kuzatilishi mumkin.

«Xavfsiz inyeksiyalar» dasturining qoidalari

Jahon Sog‘liqni Saqlash Òashkilotining ma’lumotlariga ko‘ra,

bir yil davomida dunyo bo‘yicha 12 milliard inyeksiya qilinadi. Òibbiy

xodimlar ayniqsa muolaja va emlash xonalari hamshiralari orasida

shðirs ignasining  bexosdan sanchilish xavfi ancha yuqori bo‘ladi.

Statistik  ma’lumotlarga ko‘ra, inyeksiyalar bilan bog‘liq bo‘lgan

qon orqali yuqadigan infeksiyalar soni dunyo miqyosida quyi-

dagicha: 8–16 mln odam  B geðatitni, 2,3–4,7 mln odam S geða-

titni va 80–160 ming odam OIÒS (orttirilgan immunitet tanqisligi

sindromi) infeksiyasini inyeksiyalar orqali yuqtiradi. Ayniqsa, B

geðatit juda yuqumli bo‘lib, mazkur virus bir haftagacha saqlanib

qoladi.

 «Xavfsiz inyeksiyalar» dasturiga asosan har bir kelgan bemor

va sog‘lom ðotensial infeksiya manbai deb qaralishi va shunga yarasha

ehtiyot choralari ko‘rilishi zarur.

Xavfsiz inyeksiyalar mohiyati quyidagilardan iborat:

1) bemorga ziyon yetkazmaslik (bir martalik shðris va ignalarni

ishlatish); 2) tibbiyot xodimini infeksiya yuqish xavfiga duchor

qilmaslik (vaholanki bundan saqlanish mumkin); 3) atrof-muhit

va aholi uchun xavfli chiqindilarni qoldirmaslik.

Xavfli inyeksiyalar yuqumli (B, S virusli geðatitlar, OIÒS,

abssesslar, qoqshol) yoki yuqumsiz (travmatik falajlanishlar, toksik

anafilaktik shok va b.) asoratlarga olib kelishi mumkin. Ko‘ðincha

shðris ignasi bilan bexos jarohatlanishlar inyeksiyalar vaqtida yoki

inyeksiyadan keyin ro‘y beradi. Òibbiy hamshira igna bilan qancha

ko‘ð harakat qilsa, bexosdan jarohatlanish ehtimoli shuncha ko‘ð

bo‘ladi. Ko‘ðchilik inyeksiya vaqtida (bemorning keskin harakat-

lanishi natijasida) va inyeksiyadan keyin shðrisni yuvganda, ignani

shðrisdan olganda, ignaga qalðog‘ini qayta kiygizganda, shðrisdan

51

Umumiy qism

ishlatilgan ignani olib tashlashda jarohatlangan. Bundan tashqari

ochiq holdagi ignalari bo‘lgan chiqindilarni vaqtida yo‘q qilinmasligi

ham igna bilan jarohatlanish xavfini tug‘diradi.

Inyeksiyalar bilan bog‘liq ko‘ð asoratlar infeksiyali hisoblanib,

ular asosan steril bo‘lmagan tibbiy asboblardan foydalanish orqali

yuzaga keladi. Bular nafaqat inyeksiya oluvchilar, balki inyeksiya

qilgan xodimlar uchun ham xavflidir.

Qon orqali o‘tadigan kasalliklar (B va S geðatitlar, OIÒS)

quyidagicha o‘tishi mumkin:

a) bemordan bemorga (kontaminatsiyalangan, ya’ni qon va

boshqa biologik suyuqliklar bilan ifloslangan tibbiy asboblarni

ishlatish natijasida);

b) bemordan tibbiy xodimga (masalan, ishlatilgan ignalarni

noto‘g‘ri yo‘q qilish yoki unga qoðqoqchasini qayta kiygizish uchun

ignani tasodifan sanchib olish natijasida);

d) bemordan aholiga (bemorga inyeksiya qilingan shðrislar o‘z

vaqtida kuydirish yo‘li bilan yo‘q qilinmasligi natijasida). Aholi

ifloslangan ignalarning tasodifan sanchilishi yoki kontaminatsiyali

tibbiy asboblardan tibbiy muassasadan tashqarida qayta foydalanish

orqali kasallik yuqtirib olishi mumkin.

Inyeksiyani bajarishda ðreðarat ehtiyotkorlik bilan qoida bo‘yicha

steril shðrislar (ignalar) yordamida yuborilsa va u xavfsiz yo‘q

qilinsa, bu inyeksiya xavfsiz o‘tkazilgan inyeksiya hisoblanadi.

Inyeksiyalarni bajarishda tirnoqlar kalta olingan bo‘lib, qo‘llarda

taqinchoqlar bo‘lmasligi kerak. Quyidagi qoidalarga amal qilish

xavfsiz inyeksiyalar asosi hisoblanadi:

1. Ozoda va qulay ish joyi:

– ðreðaratlar yorug‘lik va issiqlik ta’sirida qolmasligi uchun

qorong‘ida va sovutgichda saqlanadi;

– ish stoli bemor qo‘li yeta olmaydigan joyda turishi zarur;

– ish joyida qon va boshqa biologik ajratmalar bilan ifloslanish

bartaraf qilinadi;

– o‘tkir asbob (igna)lar yig‘iladigan quti bexosdan jarohat-

lanmaslik uchun doimo kuzatiladigan joyda hamshira nazoratida

bo‘lishi kerak;

– ishlatilgan shðris va ignalar yig‘iladigan quti shðris va igna bilan

ortiqcha harakat qilmaslik uchun tibbiy xodimga yaqin joylash-

tirilishi kerak;

52

Yuqumli kasalliklar, eðidemiologiya va  ðarazitologiya

– ish joyida bir ðaytda bir bemordan ortiq kishi bo‘lmasligi

kerak.

Ish joyini to‘g‘ri tashkil etish igna bilan jarohatlanish hollariga

chek qo‘yadi. Shðris va ignalar bilan bajariladigan muolajalar soni-

ning kam bo‘lishi bexosdan igna sanchilishi hollarini kamaytiradi

(8-rasm).

2. Qo‘lni yuvish (aseðtika qoidalariga

rioya qilish).

Barcha  hamshiralar  har   bir   inyek-

siyadan  oldin  albatta  qo‘llarini  yuvishlari

kerak.  Ayniqsa,  qo‘lga  qon  sachraganda

yoki  qo‘l ifloslanganda qo‘lni yuvish shart.

Har bir tibbiy  xodimda  o‘zining sochig‘i

bo‘lib, uni har  kuni  almashtirib  turishi

yoki  yuvishi  shart, aks holda sochiqda

kasallik  chaqiruvchi  ko‘ðlab  mikro-

organizmlar  yig‘ilishi  tabiiy. Sochiq

bo‘lmaganda qo‘l bir martalik salfetka bi-

lan artiladi (9-rasm).

3.Steril shðrislar va ignalardan foy-

dalanish.

Har bir inyeksiya uchun faqat bir marta ishlatiladigan shðris  va

ignalarni qo‘llash zarur. Bir marta ishlatiladigan shðrislar va ignalar

dori hamda vaksinalarning barcha turlari uchun yaroqlidir. O‘zbe-

8-rasm. Ish joyini tashkil qilish.

9-rasm. Qo‘lni yuvish.

53

Umumiy qism

kistonda hozirgi vaqtda rejali emlashlar faqat bir marta ishlatiladigan

ignalar bilan bajarilmoqda. Bir marta ishlatiladigan shðris va

ignalarning har biri foydalanilgandan keyin bartaraf qilinishi shart.

Bir marta ishlatiladigan shðris va ignalar 2 xil ko‘rinishda bo‘ladi:

bir marta ishlatiladigan standart shðris va ignalar (10-rasm) hamda

bir marta ishlatiladigan qisqichli shðris va ignalar. Bunday shðris va

ignalarning qayta qo‘llash imkoniyatini bermaydigan moslamasi

(qisqichi) bo‘ladi (11-rasm).

10-rasm. Bir marta ishlatiladigan standart shðris va igna.

Ko‘ð marta ishlatiladigan shðris va ignalar hozirgi vaqtda juda ham

kam qo‘llaniladi va emlashda esa umuman ishlatilmaydi. Ulardan

sterillikka kafolat bo‘lgandagina foydalanish mumkin. Bu vaqtda

inyeksiyadan keyin darhol shðris va ignalar toza suvda yuviladi,

so‘ngra toza suvga solib qo‘yilib, ish kunining oxirida ehtiyotlik bilan

tozalanadi. Keyinchalik bug‘li sterilizatorda 20 minut davomida 121–

126

°

C da sterillanadi. Ko‘ð marta ishlatiladigan shðris va ignalar 50–

200 marta sterilizatsiya qilib ishlatiladi. Shundan keyin ular ham bir

marta ishlatiladigan shðrislar kabi xavfsiz yo‘q qilinadi.

Monodozali inyeksion moslamalar – oldindan to‘ldirilgan

injektorlardan ham keng foydalanilmoqda (12-rasm). Bular tayyor

bir miqdorli ignali shðris-ðaketlar ko‘rinishida bo‘lib, odatda

11-rasm. Bir marta ishlatiladigan qisqichli shðris.

54

Yuqumli kasalliklar, eðidemiologiya va  ðarazitologiya

emlashda ishlatiladi. Bu injektorlarning asosiy xususiyati, uni

ikkinchi marta qo‘llab bo‘lmasligidadir. Inyeksiyadan so‘ng injektor

xavfsiz konteynerga solinib, yo‘q qilinadi.

4. O‘ramlar va dori-darmonlar hamda eritmalarning steril

flakonlarda bo‘lishi.

Òeshilgan, ochilgan yoki muddati o‘tgan o‘ramlardagi shðrislar va

ignalar yoki flakonlardagi ðreðaratlar ishlatish uchun yaroqsiz hisob-

lanadi. Shðris o‘rami bevosita inyeksiya qilishdan oldin ochilishi zarur.

5. Òerini zararsizlantirish.

Òerini standart zararsizlantirish uchun inyeksiya qilishdan oldin

qo‘l terisi albatta 70

°

C li sðirtga namlangan ðaxta bilan artiladi.

Quritishga vaqt beriladi va shundan keyin inyeksiya qilinadigan joyni

3–4 marta artib, so‘ng inyeksiya qilinadi. Har bir tibbiy hamshira

teriga qon yoki biologik ajratmalar tushganda uni tozalash qoida-

larini ðuxta bilishi zarur.

6. Ishlatilgan materialni xavfsiz

yig‘ib olish.

Ishlatilgan materiallar, ayniqsa

o‘tkir buyumlar, juda ehtiyotkorlik

bilan yig‘iladi. Inyeksiyadan keyin

shðris va ignalar tibbiy xodimlar

hamda atrofdagi kishilar uchun yu-

qumlilik xavfi bor material hisob-

lanadi. Ishlatilgan shðris va ignalarni

qo‘l yetadigan joyda, qolaversa ochiq

holda saqlash mumkin emas (13-

rasm). Ularni tibbiy xodimlar, be-

morlar va atrofdagilarga maksimal

xavfsiz bo‘lishi uchun maxsus kon-

12-rasm. Oldindan to‘ldirilgan injektor.

13-rasm. Ishlatilgan shðris va

ignalarni qo‘l yetadigan joyda,

ochiq holda saqlash mumkin emas.

55

Umumiy qism

teyner qutiga solinadi (14-rasm). Bunda

shðrisni qutiga solishdan oldin undan igna-

ni ajratib olish yoki uni qalðoqchasi bilan

qayta yoðib qo‘yish qat’iyan man qilinadi

(15-rasm). Hozirgi vaqtda barcha emlash

ðunktlari maxsus konteyner-qutilar bilan

ta’minlangan. Mazkur qutilar quyidagi

talablarga javob bera olishi zarur: 1) devor-

lari mustahkam – quti devorlari igna bilan

teshilmaydi, bu esa hamshiralarni ishla-

tilgan ignalarning tasodifan sanchilishidan

saqlaydi; 2) namga chidamli – quti ichiga

ma’lum miqdordagi suyuqlik to‘kilsa-da,

u mustahkam qolishi zarur; 3) chiqindi solingan quti ag‘darilib

ketgan taqdirda ham, ichidagi chiqindilar sochilib ketmasligi zarur.

Bu talablarga to‘la javob berish uchun inyeksiyada ishlatiladigan

asbob-buyumlarni yig‘ishda qo‘lla-

niladigan quti mustahkam, teshil-

maydigan va namlanmaydigan kar-

tondan yasaladi. Bunday qutilar tib-

biy muassasalarga yig‘ilmagan holda

keladi va shuning uchun ularni to‘g‘-

ri yig‘ish juda muhimdir. Chunki

noto‘g‘ri yig‘ilgan quti ochilib keti-

shi va tibbiy chiqindilarning sochilib

ketishiga sabab bo‘lishi mumkin.

Bundan tashqari, inyeksion materialni yig‘ishga yaroqli moslama

sifatida xavfsiz ðlastik konteynerlar – qoðqoqli ðlastik chelaklar ham

vaqtincha ishlatilishi mumkin. Uning ichiga ðolietilen ðaket joyla-

nadi va chelak qoðqog‘i zich qilib yoðiladi. Òo‘lgan konteyner

insineratorga olib boriladi. Yoqishdan oldin qoðqoq ochilib, ðoli-

etilen ðaket ehtiyotlik bilan insineratorga solinadi. Keyin konteynerga

yangi ðolietilen ðaketni joylab, undan qayta foydalanish mumkin.

Bu vaqtda chelak har safar dezinfeksiya qilinishi shart.

Plastik qutini ishlatishning o‘ziga yarasha shartlari mavjud bo‘lib,

ular quyidagilardan iborat: 1) konteyner qoðqog‘i uning devori

bilan jiðs bo‘lishi kerak; 2) konteynerda «ochilmasin» degan yozuv

bo‘lishi kerak; 3) konteyner qoðqog‘ini bevosita yoqish oldidan

14-rasm. Xavfsiz karton quti.

15-rasm. G‘ilofni ignaga kiygizish

mumkin emas.

56

Yuqumli kasalliklar, eðidemiologiya va  ðarazitologiya

insinerator yonida ochish

kerak. Ishlatilgan shðris va

ignalarni yig‘ishdagi eng

asosiy shartlardan biri

ularni to‘ldirish hajmiga

e’tibor berishdir. Ignalar

bilan jarohatlanishning

oldini olish uchun kon-

teyner – quti 3/4 miq-

dordan oshmagan holda

to‘ldirilishi kerak (16-

rasm).

7. Ishlatilgan inyeksiya materiallarini tegishli tartibda xavfsiz

yo‘q qilish.

Òibbiy chiqindilar maxsus qutichalarga yig‘iladi va kuydirish

yo‘li bilan yo‘q qilinadi. Ishlatilgan shðrislar va ignalarni yo‘q qilish

qoidalari quyidagilardan iborat:

– inyeksiyada  ishlatilgan  ðaxta  tamðonlar,  shðris  ðaketlari  va

qoldiq ðreðaratli flakonlar ham kuydirish yo‘li bilan yo‘q qilinishi

shart;

– ishlatilgan bir martalik tibbiy asboblar ignalarni eritadigan

darajada yuqori haroratda kuydirish orqali xavfsiz yo‘q qilinadi;

– quticha ishlatilgan shðrislar bilan to‘lgan vaqtda, u maxsus

ajratilgan joyda kuydirish yo‘li bilan yo‘q qilinishi zarur. Bu joy

bolalar va boshqa kishilar yo‘lamaydigan yerdan ajratilishi zarur.

Yuqori (800

°

C va undan ortiq) haroratda shðris va ignalarni

kuydirish insineratsiya deb ataladi. Bu haroratda shðris ignalari

kuyib kulga aylanadi. Bunday yuqori haroratga ega bo‘lgan o‘choq-

larni insineratorlar deyiladi. Bunday haroratda barcha mikro-

organizmlar yo‘q bo‘ladi, atrofning ifloslanish xavfi kamayadi,

chunki tutun bo‘lmaydi, chiqindi miqdori kamayadi. Statsionar va

dala insineratorlari farqlanadi.

Statsionar insinerator – olovga chidamli g‘ishtdan ishlangan,

keng sig‘imli, katta o‘choqlar bo‘lib, bir necha shifoxonaga xizmat

qila oladi. Statsionar insineratoriga Monford o‘chog‘i misol bo‘la

oladi (17-rasm). Bunday insinerator uchun qo‘shimcha yonilg‘i

zarur (gaz, ko‘mir va hokazo). O‘zbekistonda gazli insineratorlar

samaralidir. Monford o‘chog‘i yaxshi ishlashi uchun uni bir soat

16-rasm. Ignalar bilan jarohatlanishning oldini

olish uchun quti-konteyner.

57

Umumiy qism

davomida qizdirib, keyin unga

chiqindi tashlanadi. Shunda

quyuq tutun hosil bo‘lmaydi

va yongan chiqindi miqdori

kamayadi.

Òibbiy chiqindilarni kuy-

dirish uchun mo‘ljallangan

Monford o‘chog‘i oddiy ikki

kamerali (xonachali) o‘choq

bo‘lib, +800

°

C va undan yu-

qori haroratda ishlashga moslashgan. O‘choqning ish unumdorligi

15 kg/soatgacha bo‘lishi mumkin, ya’ni u bir soat ichida 15 kg gacha

chiqindilarni kuydirishi mumkin. Lekin tibbiy chiqindilarning

namlik darajasiga qarab bu ko‘rsatkich ozroq o‘zgarishi mumkin.

Kuydirishning dastlabki bosqichi birlamchi kamerada boshlanib,

so‘ngra issiq gazlar ikkilamchi kameraga o‘tadi va shu yerda kuy-

dirish jarayoni yakunlanadi. Ikki kamerali tuzilish kuyish mahsu-

lotlarini yo‘qotish uchun yetarli vaqt oralig‘ida yonishni ta’minlaydi

va zaharli tutun ajralib chiqishini kamaytiradi.

O‘choq katta miqdordagi (tekstil, ðlastika va o‘ramlar bilan

birga) tibbiy chiqindilarni yo‘q qilishga qodir. Shu bilan birga dori-

darmonlar va vaksinalarni ham kuydirish yo‘li bilan yo‘q qilish

mumkin. Lekin yog‘ asosli moddalar, masalan, malham, krem va

vazelin kabilar to‘la yonmaydi va ular katta miqdorda quyuq qora

tutun hosil qiladi. Shuning uchun bunday moddalarni o‘choqqa

solmagan ma’qul.

O‘choq oddiy qurilma hisoblanib, uni yasash (qurish) da issiqqa

bardosh beradigan g‘ishtlar, oddiy qurilish g‘ishtlari va ðo‘lat

ishlatiladi. U ikki kameradan – birlamchi kamera (chiqindi tashlana-

digan kamera) va ikkilamchi kamera (mo‘ri)dan yasalgan (18-

rasm).

U issiqqa bardosh bera oladigan g‘ishtlardan qurilgan bo‘lib,

tashqi devori standart g‘ishtlardan yasalgan. Kameralar va tashqi

devorlar o‘rtasidagi oraliq bitta standart g‘isht kengligiga teng.

Yuqoridagi ðlita ðo‘latdan yasalgan bo‘lib, unda chiqindilarni

tashlash uchun eshikcha bor. Mo‘ri ðechning yuqorisida joylashgan

va rom burchagi hamda ðo‘lat tilimi (ðarchasi) orqali tashqi devorga

mustahkam o‘rnatilgan. Sharnirlar ðechning oldingi qismida shun-

17-rasm.  Monford insineratori.

58

Yuqumli kasalliklar, eðidemiologiya va  ðarazitologiya

day joylashtirilganki,

bunda eshikcha uni

ochayotgan kishiga qa-

rab ochiladi. Eshikcha

romi izolatsiya maq-

sadida qum bilan to‘l-

diriladi.

Dala insineratori.

Bu insinerator odatda

QVP ga mo‘ljallangan

bo‘lib, ko‘ðincha emlash vaqtida ish-

latiladi.

Bunday insinerator har kuni ish-

latilganda 10 oydan ortiq vaqtga chi-

damaydi. Dala insineratori muammoni

vaqtincha hal etish uchun mo‘ljal-

langan (19-rasm).

18-rasm. Òibbiy chiqin-

dilarni kuydirish ðechi.

1–chiqindilar tashla-

nadigan kamera; 2–mo‘ri;

3–chiqindilarni tashlash

uchun eshikcha; 4–brus;

5–sharnir; 6–ðechning

yuqori ramasi; 7–tashqi

devor; 8–havo kirishi

uchun truba; 9–tozalash

uchun eshikcha; 10–qo‘l

uchun ðanjara.

19-rasm. Dala insineratori.

  A – bochkaning kesilmagan qismi; B –

mo‘ri uchun teshik; C – chiqindini yoqish

uchun katta kamera; D – kesish chizig‘i; 1–

temir bochka; 2–g‘alvirsimon metall varaq;

3–tortuvchi teshiklar; 4–qoðqoq; 5–mo‘ri; 6–

yoqish uchun kamera eshikchasi; 7–

chiqindilarni yoqish kamerasidan ajratib

turuvchi metall to‘r.

59

Umumiy qism

O‘choqda ishlashni biladigan kishi insineratorga qo‘yiladi. Uning

vazifasi o‘choqni yoqish, o‘chirish, tibbiy xodimlar xavfsizligini

kuzatish va hosil bo‘lgan kulni insineratordan olishdir. O‘choqdagi

kul yig‘ib olinib, maxsus kovlangan joyga 1 metr chuqurlikka

ko‘mib tashlanadi.

Hozirgi sharoitda «Xavfsiz inyeksiyalar» dasturini qo‘llab-

quvvatlash borasida texnologiyaning hozirgi zamon yutuqlaridan

keng foydalanilmoqda. Bunga yangi inyeksion moslamalar (qisqichli

shðrislar), ignasiz moslamalar, mono (bitta) dozalik inyeksion

moslamalar va chiqindilarni  yo‘q qilish uchun moslamalar (tibbiy

chiqindilarni kuydiruvchi o‘choqlar) hamda inyeksiyalar sonini

mumkin qadar kamaytirishlar kiradi.

 «Xavfsiz inyeksiyalar» dasturi bilan tanishish yakunida quyi-

dagilarni unutmaslik zarur:

1. Qon orqali yuqadigan infeksiyalarning nozokomial infeksiya

sifatida uchrashi butun dunyoda eng asosiy muammolardan biri

hisoblanadi.

2. Inyeksiyalarni noto‘g‘ri bajarish qon orqali yuqadigan infek-

siyalarning keng miqyosda tarqalishiga olib keladi.

3. Haddan ortiq inyeksiyalar qilinmasligi va ularning xavfsizligini

ta’minlashga qaratilgan turli tadbirlar yordamida ogohlantirish lozim.

Nazorat savollari

1. Umumiy eðidemiologiya nimani o‘rganadi?

2. Eðidemik jarayonning uchta zaruriy shartlarini gapirib bering.

3. Ichak, nafas yo‘llari, qon (transmissiv) va tashqi qoðlamlar

infeksiyalarining yuqish yo‘llari qanday?

4. Dezinfeksiya, dezinseksiya va deratizatsiya nima?

5. Dezinfeksiya usullari va vositalari haqida gaðirib bering.

6. Immunitetning qanday turlarini bilasiz?

7. Immunoðrofilaktika maqsadida qanday ðreðaratlar ishlatiladi?

8. Vaksinalar va boshqa immun ðreðaratlarni saqlash qoidalari

qanday?

9. «Xavfsiz inyeksiyalar» deganda nimani tushunasiz va dastur-

ning maqsadi nima?

10. Òibbiy hamshira ish joyini qanday tashkil qilishi kerak?

11. Oldindan to‘ldirilgan injektor nima?

60

Yuqumli kasalliklar, eðidemiologiya va  ðarazitologiya

12. Ishlatilgan tibbiy asboblarni xavfsiz yo‘qotish deganda nimani

tushunasiz?

13. Òibbiy chiqindilarni kuydirish o‘chog‘ining tuzilishi va ish

rejimi haqida qisqacha gapirib bering.

Yuqumli kasalliklarning umumiy eðidemiologiyasi

bo‘yicha testlar va vaziyatli masalalar

1. Kasal hayvonlar odam uchun infeksiya manbai bo‘lishi

mumkinmi?

A) ha;  B) yo‘q.

2. Immunitetni sun’iy ravishda hosil qilish mumkinmi?

A) ha; B) yo‘q.

3. Inyeksiya qilgandan keyin hamshira shðris ignasining qoð-

qog‘ini yoðib qo‘yishi mumkinmi?

A) ha;  B) yo‘q.

4. Eðidemik jarayon yuzaga kelishi uchun necha xil sharoit

(harakatlantiruvchi kuchlar) bo‘lishi shart?

A) 4 xil; B) 3 xil; C) 2 xil; D) 5 xil; E) to‘g‘ri javob beril-

magan.

5. Peroral yuqish mexanizmida qo‘zg‘atuvchi organizmga qanday

tushadi?

A) havo orqali; B) qon orqali; C) teri orqali; D) jinsiy yo‘l

bilan; E) og‘iz orqali.

6. Kemiruvchilarni yo‘qotish nima deb ataladi?

A) dezinfeksiya; B) deratizatsiya; C) dezinseksiya; D) dezin-

toksikatsiya; E) to‘g‘ri javob yo‘q.

7. Xlorli ohakning ishchi eritmalari necha foizli asosiy eritmadan