Таълими вазирлиги муқимий номли қЎҚон давлат

6.Темурийлар давлатининг маъмурий-ҳудудий бўлиниши. 
Эфталитлар давлати тарихий географияси. Мамлакатимиз худудида илк йирик феодал давлатлардан бири - 
Эфталитлар давлатидир. Эфталитларнинг келиб чикиши ҳақида фанда турли фикрлар бор
7
. Аниқроғи, Эфталитлар 
массагетларнинг авлодидан бўлиб, улар Кушонлар сиѐсатини давом эттирадилар ва Марказий Осиѐда ягона марказлашган 
давлатни барпо этдилар. 
Эфталитлар подшоси Вахшунвар 457 йидда Чоғониѐн Тоҳаристон ва Бадахшонни ўзига бўйсундирди. 
Эфталитлар қўшниси Эрон сосонийлари билан уруш ҳолатида бўлиб, икки марта шартнома тузган. Аммо шартномани 
бузиб, Византия ѐрдамида сосонийлар шоҳи Пероз эфталитларга ҳужум бошлайди аммо тор-мор келтирилади. 
Эфталитлар Эронга катта ўлпон соладилар, Марвни эгаллайдилар. Сўнгра улар Қобул ва Панжоб водийсини, Қарашар, 
Кучу, Қошгар ва Хўтонни эгаллайдилар. 
7
Ватан тарихи, Б.112-113 

---

57 
Аммо Турк ҳоқонларининг эфталитларга қилган ҳужумидан фойдаланиб, Хусрав I 554 йилда эфталийлардан 
Тоҳаристонни тортиб олади. 563-567 йилларда эса турк ҳоқони Силсивул Эрон билан иттифоқликда эфталитларга 
қақшатғич зарба беради ва бу подшоликни тобе аҳволга солиб кўяди. 
Эфталитлар давлатининг сиѐсий маркази - пойтахти қаерда бўлганлиги тўғрисида қатьий аниқ маълумот йўқ. 
Тахминий фикрларга кўра бундай марказ Пойканд ѐки Балх бўлган дейилади.
Эфталитлар даври тарихига оид баъзи бир моддий маданият ѐдгорликлари мамлакатимиз ҳудудида сакданиб 
қолган. Булар Хоразм вилояти ҳудудидаги Фирқалъа (Қиѐт-Беруний яқинида), Бухоро вилоятида Пойканд ва 
бошқалардир. 
Эфталитлар даврида шуҳрат топган йирик шаҳарлардан бири Пайкент (Байкенд)дир. Нрашахий Байкентни 
«Бухоро шаҳридан қадимийроқ» - деб ҳисоблайди
8
. 
Марказий ҳокимиятнинг заифлашуви ва кичик-кичик майда ҳукмдорларнинг рақобатлари натижасида VI асрнинг 
ўрталарига келиб Эфталитлар давлати аста-секин емирила бошлади.