1. Tebranish konturlari. Yakka konturdagi erkin va majburiy tebranishlar

C

L

R

E

I

m











 

Rezonans vaqtida,  ya’ni 

0

1





C

L





 bo’lganda, tok kuchi maksimum qiymatiga erishadi. 

R

E

I

m

rez

m



.

 

Shu vaqtda  U

L

=I



L va U

C

=I/



C bir-biriga kattalik jihatidan teng va maksimumga erishgan bo’ladi. Bu 

holga    kuchlanish  rezonansi  deyiladi.  Rezonans  bo’lishi  uchun 



,  L  yoki  C  uchta  kattalikdan  bittasini 

tanlab olish talab qilinadi. 

 

Radiotexnikada  to’lqin  uzunligi,  u  bilan  birgalikda  burchak  chastota  berilgan  bo’ladi.  Shu 

chastotada tebranish konturini sozlash uchun L yoki C – ni o’zgartirish kerak. 

 

Rezonans shartidan, ya’ni 

      

  I

k

 

 

 

 U

m

 

 ωL 

                                                                                      

t

                 

 

 

 

 

 

 

 

---

                

0

1





C

L





       

L





1



            

L

f





1

2



 

bu erda           

L

f





2

1



 yoki     

LC

T



2



 

Bu Tomson formulasidir. 

 

 Bitta  davr  davomida  tebranish  amplitudasining  nisbiy  o’zgarishini  xarakterlovchi  kattalik 

konturning logorifmik so’nish koeffistienti deyiladi. So’nish koeffistienti  









R

T





 bo’ladi. 

Logorifmik so’nish koeffistientidan 



marta kichik miqdor konturning so’nish dekrementi deyiladi. 







R

d





. 

 

U  konturda  to’plangan  to’liq  energiyaning  bitta  tebranish  davrida  yo’qoladigan  o’rtacha  miqdorini 

xarakterlaydi: 

 

L

R

W

W

d







2

1

 

So’nish dekrementi d  ga teskari miqdor konturning sifati yoki aslligi deyiladi: 

CR

R

L

R

d

Q

0

0

1

1















 

 

Demak, konturda energiya yo’qolishi qancha kam bo’lsa, uning aslligi va kondensatorda 

to’plangan zaryadning berilgan qiymatida tebranish amplitudasi shuncha katta bo’ladi. 

 

Sistemadagi  erkin  tebranishlar    to’liq  tashqi  kuchning  tabiati  bilan  xarakterlansa,  so’mas 

tebranishga  aylanadi  va  ular  majburiy  tebranishlar  deyiladi.  Majburiy  tebranishlar  quyidagi  xususiyatga 

ega: 

1.  Tebranishlar so’nmas bo’lib, faqat tashqi kuch ta’siri vaqtidagina mavjud bo’ladi. 

2.  Tebranish shakli tashqi kuch shakliga bog’liq bo’ladi. 

3.  Tebranish  chostatasi  kontur  elementlari  L  va  S  larga  bog’liq  bo’lmay,  tashqi  kuch  chastotasi 

bilan belgilanadi. 

4.  Tebranish  amplitudasi  tashqi  kuch  amplitudasiga  va  konturning  xususiy  chastotasi  bilan  tashqi 

kuch chastotasi bilan belgilanadi.                                                                                                 

 

Agarda  majburiy  tebranish  chastotasi  konturning  xususiy  tebranish  chastotasi  bilan  mos 

tushganda rezonans hodisasi yoki rezonans sodir bo’ladi.  

                                      A 

 

                                                                                   Q

3

>Q

2 

 

                                                                                    Q

2

>Q

1

  

                                                                                          Q

1

 

                                                                 

                                                                   3  2  1 

                                                                 ω

r

                                 ω   

 

-   Konturning rezonans chizig’i. 

 

---

Rezonanas  rezonans  chizig’i  orqali  ifodalanadi.  U  konturdagi  tok  kuchi  yoki  kuchlanish 

amplitudasining chastotaga bog’liqlik grafigidir. Rezonans chiziqi konturlarning sezgirligini, 

yani  tashqi  ta’sirga  xozirjavobligini  aniqlash  imkoniyatini  beradi.  Rezonans  chizig’ining 

shakli  konturning  aslliligiga  bog’liq.  Asllikning  ortishi  bilan  u  o’tkirlasha  boshlaydi  va 

konturning sezgirligi – chastota tanlash qobiliyati o’sib boradi. 

 

Yakka konturdagi rezonans ikki turga ajratiladi: 

1.  Kuchlanish rezonansi yoki ketma-ket rezonans; 

2.  Tok rezonansi yoki parallel rezonans. 

 

Tebranish konturining sifati, tebranish dekrementi bilan xarakterlanadi. 

L

R

L

C

R

LC

L

R

T





















2

2

1

 

Tebranish  toki  energiyasining  kattaligi  tebranish  dekrementi  bilan  aniqlanadi,  qaysikim 

konturning aktiv qarshiligida Joul issiqligida isrof bo’ladi. 

 

Nazorat uchun savollar 

1.  Tebrashish konturlari va ulardagi erkin hamda majburiy  tebranishlarning hosil bo’lishini 

tushuntiring. 

2.  Kuchlanish va tok rezonansini tushuntirib bering. 

3.  Tebrashish konturlari va ulardagi erkin hamda majburiy  tebranishlarni chizib 

ko’rsatadilar. 

4.  Kuchlanish va tok rezonansining hosil bo’lishini chizmalar asosida  tushuntirib bering.