Ўзбекист онда з амонавий интенсив о

3. кўп лидерли ўстириш усуллари 
Ўсиш кучидаги ҳар хиллик, асосан, қуёш 
нури дарахтнинг турли қисмларига турлича ту-
шиши ҳисобига рўй беради. Кесишнинг бош 
мақсадларидан бири — қуёш нури дарахт ёйилмаси 
орқали унинг ички қисмига ҳам яхши етиб бориши, 
натижада эса ўсиш суръати ҳамда ҳосил солишни 
бутун дарахт бўйлаб мувозанатга келтиришдир. 
Тик шохлар, асосан, ўсиш хусусиятига эга бўлиб, 
бундай шохларни сийраклатиш усулида кесиб, улар-
нинг остидаги шохларга қуёш нурлари тушишини 
таъминлаш энг тўғри қарор бўлади. Эгилиб ётиб 
қолган шохлар кўпинча кучсиз, ҳосили кам ва си-
фатсиз (ҳажми кичкина, рангсиз, таъми яхши эмас) 
бўлади. 
Горизонтал ва 45 даража бурчакли йўналишга 
эга шохлар энг ҳосилдор бўлиб, уларда етишган 
мевалар сифати ҳам юқори бўлади. Дарахтнинг 
катта қисми айнан мана шундай шохлардан ташкил 
топиши мақсадга мувофиқ. Қуёш нурининг бу шох-
лар бўйлаб бирдек тарқалишини таъминлаш учун 
сийрак латувчи кесиш амалга оширилади. 
Кесиш ва шакл бериш турли навларга уларнинг 
умумий ўсиш хусусияти, ўсиш кучи ва ҳосилдорлик 
кўрсаткичидан келиб чиқиб турлича таъсир 
кўрсатади. Леспинассе (1980) олма дарахтларининг 
ўсиш хусусиятларини гуруҳларга ажратувчи тизим 
ишлаб чиққан. 
I-гуруҳга гулкуртак шохчаларда ҳосил солувчи 
турлар, «ред делишес» нинг спур хусусияти 
билан характерланадиган чатишмалари ажра-
тилган. бу гуруҳ вакиллари: 
▪
Асосий ярус шохларда бор-йўғи бир нечтагина 
ён шохлар чиқаради. 
▪
Дарахтнинг асосий ўсиш кучи унинг асосига 
тўғри келади. 
Расм-120. Брейбурн навининг шохлари ўсишдан қолиб, мева куртаклар ҳосил қилишга ўтган (чапда). Гренни Смит навининг 
баргсизланган шохлари (ўнгда). 

---

VII. Олма навлари ва уларнинг ўсиш хусусиятлари
69
▪
Ўсиш шакли дарахт қуйи қисмидаги ўсувчан куч-
ли ярус шохлар билан характерланади. 
▪
Марказий лидер устунлиги тезда йўқолади. 
▪
Агар ярус шохлар учун мўлжалланган новдалар 
ўсиш суръати сунъий тарзда пасайтирилса, ли-
дер йўқолмасдан кучлироқ ривожланади. 
▪
Бирламчи ярус шохларда ён новдалар ривож-
ланиши учун уларни каллаклаш талаб этилиши 
мумкин. 
▪
Аслида қотиб қолиши мумкин бўлган бутоқлар 
кесиш натижасида узунроқ вегетатив ривожла-
нишга мажбур қилинади. 
▪
Кам сонли ён шохлар чиқариш хусусияти ту-
файли бундай дарахтларда ярус шохлар кўпроқ 
қолдирилиши мумкин. Аммо уларни лидер 
бўйлаб бир текисда жойлаштирмаслик лидер 
ўсишини сустлаштириши ёки устунлигини йўққа 
чиқариши мумкин. 
▪
Мевалар, асосан, кўп йиллик калта бутоқларда 
тугилади. 
▪
Дарахт ичига етарлича қуёш нури тушиши таъ-
минланганда ҳосилнинг асосий қисми дарахт 
танаси ва ярус шохлар асосига яқин ҳудудларда 
етилади. 
▪
I гуруҳ вакиллари икки йилда бир марта ҳосил 
солишга берилувчан бўлиб, тезда гулкуртак-
ка тўлади ва қариб, кучдан қолиши мумкин, 
айниқса, агар жуда ҳам пакана пайвандтагларга 
уланган бўлса.