Qurilish vazirligi toshkent arxitektura qurilish instituti

7.2 Aktiv mineral qo‘shimcha 
Bir  qator  olimlar  va  tadqiqotchilar  portlandsementlarning  ba’zi    xossalarini,  
agar ularga organiq sirt faol moddalar (SAM) kiritilsa, yaxshilash mumkin ekanligini 
aniqladilar.  Bunda  sementning  uzoq  saqlanishda  faolligi  yo‘qolishini  kamaytirish, 
suv  talabchanlikni  pasaytirish,  qorishmalar  va  beton  aralashmalarining  plastikligini 

---

159 
 
oshirish,  suv  ajralishini,  qatlamlanishini  kamaytirish,  sementlarning  chidamliligini 
yaxshilash mumkin bo‘ladi. 
SAMning barcha turlari ularning sementlarining xususiyatlariga qo‘rsatadigan 
ta’siriga  qarab  ikkita  asosiy  guruhga  bo‘linadi:  plastiklovchi  deb  ataluvchi  hamda 
sement kukunining suv bilan xo‘llanilishini oshiruvchi gidrofil va uni pasaytiruvchi 
gidrofob guruxlar. 
Plastifirlovchi qo‘shimchalarni kiritishni birinchi bo‘lib S.V. Shestoperov taklif 
etgan.  Ularni  klinkerni  gips  bilan  birgalikda  tuyishda  ham,  qorishmali  va  beton 
aralashmaga  ham  kiritish  mumkin.  Bu  qo‘shimchalarning  portlandsementlardagi    
chegaraviy    miqdori bog‘lovchi moddalar massasining 0,3% iga tengdir. Bugunda 
asosan lignosulfonli kislotalarning kalsiyli tuzlaridan tashkil topuvchi SSB, SDB lar 
qo‘llaniladi.  SAMning  sementga  ta’sir  qilish  mexanizmi  shundan  iboratki, 
portlandsement  zarrachalari  suv  bilan  aralashishda  o‘z  sirtiga  plastifirlovchi 
qo‘shimchalarning 
molekulalarini 
absorbsiyalaydi. 
Bunda 
plastifirlovchi 
qo‘shimchalar  gidrofillik  hususiyati  tufayli  sement  zarrachalari  atrofida  uning 
gidrolizlanuvchi qo‘shimchalari birikishiga to‘sqinlik qiluvchi suv qobiqlari yuzaga 
kelishiga  sababchi  bo‘ladi  va  bu  tufayli  sement  aralashmasining  xamda  beton 
qorishmasining  siljuvchanligi  ortadi.  Ammo,  bu  ayniqsa  boshlang‘ich  muddatlarda, 
sementning  gidrolizlanish  ketish  tezligiga  salbiy  ta’sir  ko‘rsatadi.  Plastifirlagan 
sementlardan goh muzlab, goh erib turuvchi yoki goh kengayib, goh qurib turuvchi 
beton  hamda  temir  -  beton  konstruksiyalar  va  qurilmalar  yasashda  foydalanish 
tavsiya etiladi. 
Gidrofoblovchi qo‘shimchalarga  quyidagilar kiradi: 
Milonaft  —  natriy  tuzlaridan va suvda  erimaydigan  organiq kislotalardan tarkib 
topgan yog‘simon modda. 
Asidol  — neft  kislotalaridan iborat bo‘lgan  quyuq suyuqlik. 
Asidol — milonaft - neft kislotalari va natriy tuzlari aralashmasidan tashkil topgan 
yog‘simon modda. 

---

160 
 
Gidrofob  moddalar  qat’iy  dozalangan  holda  sement  massasining  0,06-  0,3% 
miqdorida kiritiladi. 
Gidrofob  sementlar  kukunining  maydaligi  hamda  kapillar  suruvchanligi      bilan   
ajralib    turadi      va    ulardan      gidrotexnik,  yo‘l,  aerodrom  inshootlari  uchun  beton 
tayyorlashda foydalanish maqsadga muvofiqdir.