ÓzbekstAn tAriYxÍ

8- §. Buxara xanlıǵında oraylıq 

hákimiyattıń hálsirewi 

1702-jılı  subxànqulıxàn  qaytıs  boldı.  tàxttı  bàlàsı 

Ubàydullàxàn  ii  (1702—1711)  iyeledi.  Ubàydullà-

xànnıń  tiykàrǵı  màqseti  siyàsiy  pıtırańqılıqtı 

tamamlawdan  ibarat  edi.  ol  áne  sol  maqset  jolında  birese  kóterilisshi 

qáwimlerge  qarsı,  birese  boysınbaytuǵın  jergilikli  húkimdarlarǵa  qarsı, 

birese mámleket shegarasına bastırıp kirgen kóshpelilerge qarsı urıs alıp 

barıwǵa májbúr boldı. 

dáslep  ol  Bàlxtı  boysındırıw  jolın  izledi.  Ubàydullàxàn  ii  niń  ákesi 

subxànqulıxàn  Bàlxtı  repressiya  etilgen  qáwim  bàslıǵı,  Badaxshan 

hákimi  Màxmudbiy  àtàlıqqà  ayrıqsha  xızmetleri  ushın  sıylıq  etken  edi. 

Ubàydullàxàn dáwirinde Màxmudbiy Bàlxtà hákimiyàttı tolıq óz qolınà 

àldı  hám  ózin  1706-jılı  xàn  dep  járiyàlàydı.  Bul  Maxmudbiyge  qarsı 

birneshe  márte  shólkemlestirilgen  áskeriy  atlanıslar  nátiyje  bermegen-

nen keyin, Ubaydullaxan onıń ǵárezsizligin tán àlıwǵà májbúr boldı.

Ubaydullaxan  ii  ótkergen  reformalar  da  sátsizlikke  ushıradı.  ishki 

hám  sırtqı  dushpanlarǵa  qarsı  tınımsız  urıslar  alıp  barıw  ushın  qarjı 

talap  etetuǵınlıǵı  belgili.  Ubaydullaxan  xalıqtan  jıynalatuǵın  salıqlardı 

4  esege  kóbeyttirdi.  nátiyjede,  xalıqta  wayranshılıq  boldı.  Áne  usın-

day  bir  sharayatta  aqsha  reformasın  da  ótkerdi.  Xanlıqta  quramınıń        

35  %  in  gúmis  qurawshı  teńge  pul  paydalanılǵan  edi.  1708-jılı  bolsa 

bul  teńgelerdiń  birewinen  4  jańa  teńge  shıǵarıla  baslandı.  nátiyjede, 

jańa  puldıń  quramındaǵı  gúmis  muǵdarı  4  ese,  ámeldegi  puldıń  qádiri 

de  4  ese  kemeygen  bolsa  da,  jańa  teńge  aldınǵı  eski  teńgege  qunı 

jaǵınan teń dep belgilendi. 

teńge  quramında  gúmis  muǵdarınıń  kemeyiwi  dúkanshı  hám 

ónermentlerdiń  keskin  narazılıǵına  sebep  boldı.  endi  olar  óz  ónimlerin 

satpay  qoydı.  sawda  isleri  páseydi  hám  aqıbette  eldiń  ekonomikalıq 

turmısı kriziske ushıray basladı.

awır awhalǵa shıday almaǵan xalıq qozǵalań kóterdi, biraq qozǵalań 

jawızlarsha bastırıldı.

Ubaydullaxan  oraylıq  hákimiyattı  kúsheyttiriw  maqsetinde  hátte  sol 

dáwirdiń  eń  tásirli  kúshi  —  iri  jer  iyeleri  hám  de  Joybar  shayıqlarınıń 

tásirin  kemeyttiriwge  de  urındı.  Ubaydullaxan  olardı  salıq  tólemew