Gulistoh davlat universiteti pedagogika fakulteti pedagogika psixologiya va mehnat ta

Tadqiqotmizning yangiligi: mazkur sohada ancha ishlar qilingan, lekin keng 

ommaga yetkazish imkoniyati cheklanganligi tufayli barcha shu sohaga qiziqqan 

mutaxassis yoki insonlarga tushinarli holatda yetkazish.  

Tadqiqotmizning ahamiyati: mazkur tadqiqotimizdan pedagog-psixolo-

glardan tashqari  talabalar, ota-onalar,tibbiyot xodimlari o’z faoliyatlarida foydala-

nishlari mumkin. 

 

 

 

 

---

 

8

I BOB.OG’ISHGAN XULQ TUSHUNCHASINI ANIQLASH MEZONLARI 

1.1. Og’ishgan xulqni psixodiagnostik tasniflash 

 

Biz uchun muhim bo’lgan "shaxsning og’ishgan xulqi" tushunchasini ta’rif-

lashga o’tishdan oldin biz psixologik ko’rinishlarni baholash etalonini berishimiz 

lozim. Ko’pgina fanlarda ko’rinishlarni "me’yoriy" va "anomal"ga bo’lish qabul qi-

lingan. J.Todfruaning haqqoniy e’tirozi bo’yicha "Qanday axloqni me’yoriy deb 

hisoblash mumkin?" degan savol inson axloqini, shu jumladan, og’ishgan xulqni 

tushuntirish uchun markaz hisoblanadi. "Normal", "anomal" axloq tushunchasining 

ma’nosiga qat’iy ta’rif berish murakkab, ular orasidagi chegara esa o’ta noaniq. 

Shunga qaramay, ilmda va kundalik hayotda ushbu tushunchalardan birga-liqda 

foydalaniladi. Bunda normal axloq atamasi ostida, qoidadagidek, og’riqli 

xafagarchilik bilan bog’liq bo’lmagan, shu bilan birgalikda, ko’pchilik odamlar 

uchun xarakterli bo’lgan me’yoriy-ma’sullangan axloq tushuniladi. Shunga o’x-

shash, nome’yoriy axloqni kuyidagicha bo’lish mumkin: me’yoriy-ma’sullan-magan, 

patologik, nostandart. 

"Me’yoriy" deb qat’iy mazmunda ushbu fanda ayni vaqtda qabul qilingan 

me’yor-etalonga muvofiq keluvchi barcha narsa hisoblanadi. Me’yorlarni olish 

usullarini ko’pincha mezon deb ataydilar. Eng ko’p tarqalgan va umumiy hisob-

langan mezonlardan biri-populyasiyada uchraydigan tez-tez takroralanishini 

hisoblash yordamida istalgan ko’rinish uchun me’yorni aniqlashga imkon beruvchi 

statistik mezon (usul) hisoblanadi. Matematik statistika nuqtai nazaridan tez-tez, 

ya’ni 50 foizdan kam bo’lmagan hollarda uchraydigan hamma narsa me’yoriydir. 

Me’yoriy taqsimot qonuniga muvofiq ravishda 2-3 foiz odamlar "me’yoriy"dan ikki 

tomon bo’yicha ko’pchilik muayyan bir sifat bo’yicha (intellekt, muloqotchanlik, 

hissiy turg’unlik) axloqning yaqqol buzilishiga, har ikki tomondan 20 foizi esa 

nisbatan katta bo’lmagan og’ishlarga ega. Shubhasiz, axloqning aniq shakli (masalan, 

chekish) me’yoriy qabul qilinishi mumkin, qachonki u ko’pchilik odamlarda uchrasa. 

Haqiqatan, O’zbekistonda chekishni xulq og’ishishiga tegishli deyish o’rinsiz 

---

 

9

bo’lardi, sababi katta yoshli aholi o’rtasida chekuvchilar chekmay-diganlarga 

nisbatan ehtimol ko’proqdir. 

Statistik mezon ifodalanish va hayot uchun xatar darajasi bo’yicha axloqning