Tili va adabiyoti universiteti til va adabiyot: ilmiy va amaliy izlanishlar yo

Aqlu ganji neknomi, ishqu har dam olame, 

Xonadorey kori zan lashkar nasibi shavhar ast. 

(Aql – yaxshi nom xazinasini saqlovchi boʻlsa, ishq har damda bir olamni 

oladi.Ha, uning egasi – xotin, lashkar esa er nasibasidir). Bunda aql – nomus 

xazinasi posboni xotin kishiga va ishq lashkarni boshqaruvchi erkak kishiga 

oʻxshatilgan. 

“Ruh ul-quds” samoviy va еrdagi hodisalarni ketma-ket bayon etish, bu 

hodisalarning ilohiy qudrat natijasi ekanini tafakkuriy tahlil bilan ochib berish 

orqali yaratilgan boʻlsa, “Ayn ul-hayot” qasidasida ham tamsil, ham bayon, ham 

---

 

633 

koʻtarinki ruhdagi tasvirlar bor. “Minhoj un-najot” esa ehtiros zamirida tanbeh 

– nasihat ohangi bor til bilan yozilgan. Bu qasidada odamzotning nuqsonlarini 

ochib koʻrsatishga koʻp e’tibor qiladi [2, 200-201-bet].  

N.Komilov  “Sittayi  zaruriya”  tarkibidagi  har  bir  qasidaning  umumiy 

ma’nosi va shoirning maqsadi nima ekanligini aniq koʻrsatadi: 1-qasida tavhid 

–  olam  yagonaligi.Yagona  abadiy  va  azaliy  borliq,Yagona  Parvardigorning 

qudrat  va  azimati,  zarradan  to  koinotgacha  jamiki  olam  ishlari 

oʻzgarishlar,harakatlarni boshqarib, Oʻz qudratini namoyon etishi madh etilsa; 

2-qasidada  olam  mehvari  paygʻambarimiz  Muhammad  (SAV)ning  muborak 

me’roji; 3-qasidada faqr va saltanat oʻzaro qiyoslanadi; 4-qasidada dunyoning 

bebaqo va bevafoligi; 5-qasidada jannatdan quvilgan Odam Ato farzandining 

Komil  insonga  xos  boʻlmagan  qusurlari;  6-qasidada  ana  shu  nuqsonlardan 

qutulishning  yoʻli tasavvuf  va  tariqat  haqida  soʻz  boradi.  Olim  qasidalar 

sharhiga bagʻishlab  “Forsiyda  ham  suhan  pardoz  aylab”,  “Tatabbu  –  ijodiy 

musobaqa” nomli shoirning falsafiy merosiga oid umumlashtiruvchi maqolalar 

ham e’lon qilgan. 

N.Komilovning olib borgan ilmiy izlanishlari Navoiy ijodini oʻrganishda 

yangicha  yondashuvni  boshlab  berdi.  Chunki  olim  mumtoz  adabiyotimiz 

namunalari tasavvuf bulogʻidan  sugʻorilgani,  tasavvuf  istilohlari  mazmun-

mohiyatini bilmasdan turib asarni his qilib oʻqib boʻlmasligini yana bir karra 

kitobxonga  anglatdi  va  bu  yoʻlda  oʻzi  tinimsiz  mehnat  qildi.  Oʻylaymanki, 

Navoiy gʻazallari sharhi XXI texnika taraqqiyoti asrida oʻquvchlarda mumtoz 

adabiyot  namunalariga  qiziqish,  shoirning  teran  tafakkuri  mahsullaridan 

ma’naviy ozuqa olishlariga sababchi boʻladi.