O ‘ zbek tili

 Bilib oling!
Sodda gaplar ikkinchi darajali bo‘laklarning ishtirokiga ko‘ra: yig‘iq gaplar va 
yoyiq gaplarga bo‘linadi.
Faqat ega va kesimdan tashkil topgan gaplar sodda yig‘iq gaplar hisoblanadi. 
Gap tarkibida ikkinchi darajali bo‘laklar ham ishtirok etsa, yoyiq gaplar hosil 
bo‘ladi.
Gap mazmunini to‘ldirish, izohlash maqsadida bosh bo‘laklarga bog‘lanuvchi 
ikkinchi darajali bo‘laklar qo‘shiladi. Bunday gaplar sodda yoyiq gaplar deyiladi.
Dildora o‘qidi. – Yig‘iq gap; Dildora kitobni kecha o‘qidi. – Yoyiq gap.
Turlari
Bo
‘
linishi
Misollar
Bosh bo
‘
laklar ishtirokiga 
ko
‘
ra
Yig
‘
iq (faqat ega va kes-
imdan iborat) gap
1. Sen yozding. 2. Bu- 
katta yutuq. 3. Dars 
boshlandi.
Ikkinchi darajali bo
‘
laklar  
ishtirokiga ko
‘
ra
Yoyiq (ega yoki kesim 
hamda ikkinchi darajali 
bo
‘
laklardan kamida biri 
qatnashadigan) gap
Anvar sizga aytganmi? 2. 
Ko
‘
k pufakdan bitta ber-
ing. 3. Hayotingiz haqida 
qisqa hikoya yozmoqchi-
man.
Zaruriy bo
‘
laklar 
ishtirokiga ko
‘
ra
To
‘
liq gaplar
Ra
’
no kitob oldi
To
‘
liqsiz gaplar (faqat 
diologik nutqqa xos)
– Buni sizga kim berdi?
– Dilshod.
 3-mashq. Berilgan so‘zlar ishtirokida sodda yoyiq gaplar tuzing.
Namuna: O‘zbek olimlari dunyoga mashhur.
Olimlar, bilimga chanqoqlik, ijodkorlik, tibbiyot, iqtisodiyot, samarasini ko‘rish, 
tilshunoslik, adabiyotshunoslik, izlanmoq, mashaqqatli yo‘l, fidokorlik, dunyoga 
tanitmoq, fan-texnika asri, ustozlar.
 4-mashq. Berilgan sodda yig‘iq va yoyiq gaplarga aylantirib yozing.
Masalan: Men bugun rasm chizaman.
1. Kitob o‘qidi. 2. Bilim oldilar. 3. Sinfdoshlar uchrashdilar.
4. Akam o‘qiydi. 5. Mehmonlar kelishdi. 6. Insho yozishdi.
50

---

O‘zbek tili 10-sinf
 6-topshiriq. Matnni o‘qing. Mazmunini o‘z so‘zingiz bilan so‘zlab bering.