Talabalari uchun darslik

/
bfcSrfe» 
55  -  rasm.  Biologik  obyektlami
nurlantirish  uchun gamma-qurilma.
1  — ko ‘tarish  mexanizmi.
..... 
2  -  nurlantiriladigan  obyekt
joylashtiriladigan  kamera.  3  — avtomatik 
boshqarish  pulti.
4  — suv  bilan  to ‘Idirilgan  bak.
5  — radioaktiv  kobalt  (60Co)  dan  iborat 
oltita  o ‘zak.  6  — avariyniy 
otsek 
probkasi.  7 —  avariyniy  otsek.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

1927-yili  esa  Amerika  genetigi  G.Myoller  rentgen  nurlari  drozofila 
meva  pashshasida  ham   mutatsiyalar hosil  qilishini  isbotladi.  Keyinchalik 
kimyoviy,  fizikaviy  omillar  ta ’sir  ettirish  natijasida  boshqa 
0
‘simliklar, 
zamburug4,  hayvonlarda ham  ko‘plab sun’iy mutatsiyalar olindi. Xususan, 
respublika  olim laridan  akadem ik  S h.Ibragim ov  va  R .I.K ovalchuk, 
akademik N.Nazirov,  akademik O.Jalilov,  professor F.Djanikulovlaming 
bu sohadagi yutuqlari diqqatga sazovor.  O.Jalilov radiatsion seleksiya asosida 
gV zan ing  serhosil,  tezpishar  AN-402,  Oq  oltin,  Farhod,  Samarqand-3, 
Yulduz navlarini yaratdi.  Sun’iy mutatsiyalarni hosil etishda rentgen,  kobalt 
(60Co)  nurlari  kabi  fizik  omillardan,  yoki  etilenam in,  etilmetansulfat, 
dimetilsulfat,  nitrozoetilmochevina,  nitrozometilmochevina kabi kimyoviy 
moddalardan foydalaniladi.
8.Retsessiv  mutatsiyalarni  aniqlash  metodlari
Retsessiv  m utatsiyalarni  aniqlash  mumkinligi  drozofila  tanasining 
sariq rangini  irsiylanishi  misolida oldinroq ko‘rib o ‘tilgan edi.  Keyinchalik 
mashhur  genetik  T.  Morganning  shogirdi  G.M eller gomozigota  holatda 
letallik  xossaga  ega  retsessiv  mutatsiyani  drozofilalarda  aniqlash  uchun 
maxsus  CIB  (si-el-bi)  metodini  joriy  etdi.  M azkur  metodning  afzalligi 
shundan  iboratki,  urg‘ochi drozofilaning ikkita  jinsiy X xromosomasining 
birida  ko‘zda  dog‘  hosil  etuvchi  dom inant  gen  B  (Ваг)  bor  bo‘lib,  yana 
inversiya  geni-C  ham  mavjud.  Y  X  jinsiy  xromosomalar  o ‘rtasida  rosy 
berishi  mumkin  bigan  krossingoverga to fsqinlik qiladi  hamda  letallik-L 
xossasiga  ega.  Agar  CIB  mutatsiya  zigotaning  хаг  ikki  X  xromosomasida 
bo‘lsa,  bunday urg‘ochi drozofila  letal gen gomozigota holatda bo‘lganligi 
sababli  oiadilar.  Mabodo  ikkita  X  jinsiy  xromosomasining  birida  CIB, 
bo‘lsa,  urg‘ochi  organizm  o ‘lmaydi.  Chunki  boshqa  X  xromosomada 
genlar  normal  holatda  bo‘lib,  uning  ustidan  dominantlik  qiladi.  Mabodo 
егкак  drozofilada  X  xromosomada  letal  mutatsiya  kuzatilmasa,  u  holda 
CIB  mutatsiyaga  ega  urg‘ochi  drozofila  normal  егкак  drozofila  bilan 
chatishtirilganda  Fj  da  2 
:  1  $   kuzatiladi  chunki,  50  duragay  егкак 
drozofilalaming  CIB  li  letal  mutatsiyali  genga  ega  bo‘lgani  sababli  halok 
b o ‘ladilar.  Agar  chatishtirishda  qatnashgan  erkak  drozofilaning  X 
x rom o som asid a  letal  m utatsiya  sodir  b o ‘lsa,  u  h olda  5 6-rasm d a 
ko‘rsatilgandek F 2 da barcha егкак drozofilalar oiadi.  Ulaming yarmi  CIB 
dagi  retsessiv letal  mutatsiya, qolgan yarmi esa chatishtirishda qatnashgan 
егкак  drozofilaning  X  xromosomasidagi  retsessiv  mutatsiya  tufayli  sodir 
boladi.
G .M eller  autosomalarda  uchragan  retsessiv  mutatsiyalami  aniqlash 
uchun boshqa  metodni  ixtiro  qildi.  Y CyL  Pm  (ku-el-piem)  metodi  deb 
ataladi.  57-  rasmda  ko‘rib  turganingizdek  chap  tom onda  C u-qanotni
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

qayrilganligi  bilan  ko‘zning kichrayishini ifoda qiluvchi  L geni bor.  Uning 
letalligi  gomozigota  holatda  fenotipda  namoyon  boiadi.A utosom aning 
ikkinchi  gomologiyasida  Pm  geni  joylashib  u  ko£zning  qo£ng£ir  rangini 
ifoda  qiladi.  S hunday  autosom ali  urg£ochi  drozofila  m utatsiyaga 
uchramagan  егкак  drozofila  bilan  chatishtirilsa  F,  da  егкак  va  urgkochi 
drozofilalar  yashovchan  boiadilar.