Talabalari uchun darslik


  -  rasm.  Limnea  mollyuskalarida  chig‘anoq y o ‘nalishini



Download 6,24 Mb.
Pdf ko'rish
bet209/465
Sana31.12.2021
Hajmi6,24 Mb.
#221188
1   ...   205   206   207   208   209   210   211   212   ...   465
Bog'liq
Genetika (A.G'ofurov, S.Fayzullayev)

48 
-  rasm.  Limnea  mollyuskalarida  chig‘anoq y o ‘nalishini 
irsiylanishida  sitoplazmaning  roli.  D  — chig‘anoqning  o ‘ng  tomonga 
yo ‘nalganini,  d   — chianoqning  chap  tomonga  y o ‘naIganligini  ifodalaydi.
Chig‘anoqning chapga  va  o ‘ngga buralishi  bitta gen  allellariga  bogiiq 
b oiib,  o ‘ng  tomonga  buralishi  D  alleli,  chap  tomonga  buralishi  d alleli 
bilan  ifodalanadi.  Qayd  etilgan  qorinoyoqli  mollyuska  germofrodit  ya’ni
4.Sitoplazmatik  predeterminatsiya

\ 

I
www.ziyouz.com kutubxonasi


o ‘z -o ‘zini  urug‘lantiradigan,  shu  bilan  birgahkda  o ‘zaro  chatishib  nasl 
bemvchi  organizm  sanaladi.  Odatda  to‘g‘ri  va  retsiprok  chatishtirishda 
organizmlar  genotipi  D d b o ‘lsa  ham  ulaming  fenotipi  bir-biridan  farq 
qiladi.  D D  x dd chatishtirishdan hosil bo‘lgan qorinoyoqli mollyuskaning 
chig‘anog‘i  o ‘ng  tomonga,  dd  x  D D   dan  olingan  individniki  esa  chap 
tom onga  buralgan  bo‘ladi.  F,  duragay  qorinoyoqli  moUyuskalar  okz-o ‘zi 
bilan  urug‘langan  bo‘lsa,  F 2  dagi  ham m a  individlar  chig‘anog‘i  o kng 
tomonga buralgan bo‘ladi.  Mabodo  F 2 duragay qorinoyoqU  moUyuskalar 
o ‘z -o ‘zini  um giantirsalar,  u  holda  F,"da  75%  individlaming  chig‘anog‘i 
o ‘ng tomonga,  25%  individlaming chig‘anog‘i esa chap tomonga buralgan 
boiadiirsiylanishning bu tipi F3 individlaming fenotipini ular  rivojlangan 
zigota  genotipi  emas,  balki  boshlangich  ona  organizm  (R)  genotipiga 
bogiiq boiishidan dalolat beradi va u sitoplazmatik predeterminatsiya deb 
nomlanadi.
5.Sitoplazmatik  егкак  pushtsizligi
Sitoplazmatik  irsiylanishga  doir yana  bir  misol  sitoplazmatik  erkaklik 
pushtsizligidir.  Sitoplazmatik erkak pushtsizUk hodisasi makkajo‘xori, piyoz, 
lavlagi,  sorgo,  zig‘ir,  g‘o ‘za  va  boshqa  100  turdan  ortiq  o ksimlildarda 
aniqlangan.
Makkajo‘xori o ‘simligida sitoplazmatik егкак pushtsizlik geni irsiylanishi 
XX  asrning  30-yillarida  Rossiyada  M .I.Xadjinov,  AQShda  M .R ods 
tom onidan  ixtiro  qilingan.  M akkajo‘xori  ro ‘vagining  pushtsiz  boiishi 
changchining  pushtsizligi  bilan  izohlanadi.  U  sits  bilan  ifodalanadi. 
R ocvakdagi  changchilar  pushtli  b o ig an   taqdirda  u  sitN bilan  belgilanadi. 
Sitoplazmatik  pushtsizlik  yadro  xrom osom aning  retsessiv  rf  genining 
gomozigota  holatiga  bogiiq.Agar  genotipida  R fgenlari gomozigota  yoki 
geterozigota  holatda  b o isa,  u  holda  ro‘vakdagi  changchi  donachalari 
u m gianish  davrida  yangi  naslni  hosil  qilish  qobiliyatiga  ega  bo iad i. 
M abodo  sitoplazmasi  pushtsiz  va  sitoplazmasi  pushtU  b o ig an ,  lekin 
yadro  genlari  retsessiv  b o ‘lgan  makkajo‘xorilar  o ‘zaro  chatishtirilsa  F. 
duragay  pushtsiz  bo iad i.  Buni  tubandagicha  izohlash кегак:
Fen.  pushtsiz 
pushdi
P Gen.  sits  rfrf  x  sitN rfrf 
gam  sits rf 
rf
Fen. 
pushtsiz
F,  Gen. 
sits rfrf
Mabodo  sitoplazmasi  pushtsiz  um g‘chi  o ‘simUgi  sitsR fR f  changchi 
o ‘simlik bilan chatishtirilsa F,  duragaylar normal nasl beradi, ya’ni pushtli 
b o ia d ila r .  C h u n k i  yadro  x ro m o so m ad ag i  d o m in a n t  R fR f  geni
www.ziyouz.com kutubxonasi


sitoplazmaning pushtsizlik gen ta’sirini bartaraf etadi.  Buni shunday tushunish 
кегак:
Fen. 
pushtsiz 
pushtli 
P Gen. 
sits  rfrf 
x  sits  RfRf 
gam 
sits rf 
R f
Fen. 
pushtli
Ғ^  Gen. 
sits Rfrf
Changchi o £simlik sitoplazmasi pushtsiz yoki normal boiishidan qat’iy 
nazar  yadro  geni  plazmogenlar  faoliyatini  boshqaradi.  Shunga  ко‘га 
sitoplazmatik pushtsizlik F^ duragaylarda namoyon boim aydi.  Sitoplazma 
pushtsiz,  yadro  genlar  pushtli  geterozigota  holatda  b o ig an   taqdirda 
bunday  m akkajo‘xori  sitoplazmasi  pushtli  yadro  genlari  gom ozigota 
retsessiv  bo‘lgan  makkajo‘xori  bilan  chatishtirilsa  Fb  50%  pushtli,  50% 
pushtsiz boiadi.  Buni tubandagicha izohlash mumkin:
Fen.
pushtli
pushtli
RCcn.
sits  Rfrf 
x
sitN rfrf
gam
sits  R f  sits  rf
sitN rf
Fen.
pushtli
pushtsiz
ғ
1  bGen.
sits  Rfrf
sits  rfrf
ииса.
R f geni  sits  ning  tuzilishini  va  o ‘ziga  xosligini  o ‘zgartirmaydi,  balki 
uning  t a ’sir  faoUyatini  to ‘xtatib  q o ‘yadi.  Hozirgi  vaqtda  sitoplazm a 
pushtsizligiga  ta ’sir  etuvchi  bir  qator  genlar  borligi  aniqlangan.
6.Hujayradagi  mayda  zarrachalar va  simbiontlaming 
irsiylanishi
Hujayra sitoplazmasida mitoxondriya, plastida,  ribosoma,  Golji apparati, 
lizosoma va boshqa oiganellalardan tashqari o ‘z-o‘zini ko‘paytira oladigan 
mayda  zarrachalar  hamda  simbiontlar  uchraydi.  Bunday  zarrachalar  va 
simbiontlar sitoplazma orqali avloddan-avlodga beriladi.
Masalan,  sichqonlaming  ba’zi  liniyalarining  sut  bezlari  xavfli  o ‘sma 
kasalligiga  beriiuvchan  boiadilar.  Sut  bezlari  xavfli  o ‘sma  kasalligiga 
beriluvchan sichqonlarda bu xossa avloddan-avlodga ona organizmi orqali 
o‘tadi.  Agar  normal  tug‘iigan  sichqon  bolalarini  sut  bezlari  xavfli  o ‘sma 
kasaliga  moyil  b o igan ona sichqon  emizsa,  sichqon bolalari  xavfli  o ‘sma 
kasali  bilan  kasallanadilar.  Mabodo  xavfli  o ‘sma  kasali  bor  sichqondan 
tu g ilg an   sichqonlam i  normal  ona  sichqon  emizsa,  ular  xavfli  o ‘sma 
kasali bilan  og‘rimay sog‘  holatda  voyaga yetadilar.  Ushbu misolda xavfli 
o ‘sma  kasali  ona  suti  orqali  sichqonlarga  berilishini  ko‘rish  mumkin.
Ba’zi  bir  parazitlar  ham   sitoplazma  orqali  avloddan-avlodga  o ‘tishi 
to‘g ‘risida  ayrim  daliUar  mavjud.  Masalan,  drozofilaning  ayrim  xilida 
егкак  pashshalar  boim aydi.  Ona  drozofila  qo‘ygan  tuxum idan  faqat
www.ziyouz.com kutubxonasi


urg‘ochi  pashshalar rivojlanadi.  Bu hodisa jinsiy xromosomadagi  retsessiv 
allelga  em as,  balki  jin siy   hujayradagi  spiroxetaga  b o g iiq .  M a iu m  
b o iish ic h a  spiroxetalar  urg‘ochi  drozofila  jinsiy  hujayralarini  tanlab 
ko‘payadilar.  Erkak drozofilalaiga XY xromosomali hujayralarning nobud 
boiishi  sababchisi  spiroxeta  ekanligi  aniqlandi.
Endosimbiontlarni sitoplazma orqali avloddan-avlodga berilishiga yana 
bir misol tufelkani Paramecium aurelia turining ayrim xilida boshqa mayda 
organizmlar  uchun  оЧа  zararli  —  oidiruvchi  zahar  parametsin  ishlab 
chiqarilishi  hisoblanadi.  U  kappa  zarrachalari  deb  ataladi.  Agar  kappa 
zarrachalari bor tufelka bilan  kappa  zarrachalariga  ega boim agan tufelka 
orasida qisqa muddatli  kon’yugatsiya ro‘y bersa,  bunday kappa zarrachalari 
bir  tufelkadan  boshqa  tufelkaga  oim aydi.  (49-rasm)  Mabodo,  kappa 
zarrachalari  bor  tufelka  bilan  bunday  zarrachalarga  ega  b o im ag an  
tufelkalar orasidagi  kon'yugatsiya  uzoq  muddatli  b o isa,  u  holda  ana  shu 
kappa  za rra ch alar  q o ‘shni  tufelkaga  berilishi  va  u  o ‘z  navbatida 
«oidiruvchi» tufelkaga  aylanishi mumkin. Aniqlanishicha tufelkada kappa 
zarrachalaming boiishi yadrodagi uchta dominant gen faoliyatiga bogiiq. 
Tekshirishlar  kappa  zarrachalar  Saudobacter  tacniospiralis  bakteriyasi 
b o iib ,  tufelka  bilan  birga  hayot  kechiruvchi  endosimbiont  ekanligini 
ko‘rsatdi.  Bu  bakteriyalarni  hujayradan  tashqarida  su n ’iy  ozuqada 
ko‘paytirish  va  u  bilan  kappa  zarrachasi  boim agan  Paramecium  aurelia 
bakteriyasiga  yuqtirish  mumkin.
РШ

Download 6,24 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   205   206   207   208   209   210   211   212   ...   465




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish