|
Доцент Мусаева Ш.А., тадқиқотчи Файзиева И.И.,
Самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти
Хизматлар соҳасини ривожлантириш ва уни иқтисодиётнинг етакчи
соҳаларидан бирига айлантириш Ўзбекистон Республикаси истиқболадаги
стратегиясининг
асосий
вазифаларидан
ҳисобланади.
Постиндустриал
ривожланиш тажрибаси шуни кўрсатадики, хизматлар соҳасининг жадал
ривожланиши
жаҳон
тенденцияси
ҳисобланиб,
аҳоли
ва
жамият
фаровонлигини таъминловчи энг самарали восита бўлиб хизмат қилади.
Хизматлар соҳасининг кенг қамровлиги, унда аҳолининг бандлигини
таъминлаш имкониятнинг кенглиги, модддий ресурслар талаб этилиш
даражасининг пастлиги ҳамда ривожлантириш салоҳиятининг юқорилиги
иқтисодиётнинг бошқа реал соҳаларидан устунлигини кўрсатиб беради. Шу
билан биргаликда мазкур соҳанинг ижтимоий аҳамиятини ҳам эсдан
чиқармалик лозим, чунки хизматлар соҳаси аҳоли билан бевосита алоқада
бўладиган соҳа ҳисобланади. Ўзбекистон Республикасининг иқтисодий
ривожланишинида хизматлар соҳасининг ўрни беқиёсдир. 2018 йил
маълумотларига кўра ушбу соҳа 146836,3 млрд сўмлик кўрсатилган бозор
хизматлари кўрсатилган бўлиб ўтган йилга нисбатан 108,7% га ўсган ва ялпи
ички махсулотдаги улуши 47,4 фоизини ташкил қилган. [1]
Хизматлар таркибининг ўзгариши ва унда замонавий жамиятга хос
бўлган хизмат турларининг кенгайиб бориши ушбу соҳанинг муҳим
ҳусусиятларидан ҳисобланади. Бу борада анъанавий хизматлардан бири
ҳисобланган маиший хизмат кўрсатиш тўғрисида алоҳида сўз юритиш лозим
деб ҳисоблаймиз. Бунинг сабабига аввало мамлакатимизда маиший хизмат
кўрсатиш корхоналарига эҳтиёжнинг юқорилигидир. Охирги йилларда юқори
технологик хизматларнинг ривожланиши илмий ва меъёрий-хуқуқий
адабиётларда маиший хизмат кўрсатишга бўлган қарашларнинг ўзгаришига
олиб келмоқда. Бунга мисол сифатида Давлат статистика маълумотларида
221
маиший хизматларнинг алоҳида банд сифатида келтирилмаслиги, уларни 2016
йилдан бошлаб шахсий хизматлар сифатида юритилишини кўрсатишимиз
мумкин. Хизматлар соҳаси алоҳида аҳамиятга эга реал соҳага айланиши,
унинг таркибида кўплаб жамоавий юқори технологияли хизматларнинг ўсиб
боришини белгилайди. Халқаро статистикада эътироф этилган тармоқ
классификациясининг
белгиланган
халқаро
стандартларида
маиший
хизматлар асосан 95- “Компьютерларни ва маиший товарларни таъмирлаш
хизматлари” ва 96-“Бошқа шахсий хизматлар” бўлимларда ўз аксини топади,
аммо хизматларнинг бошқа гуруҳларида ҳам мазмунан маиший хизматга доир
хизматларни ҳам учратиш мумкин [2].
Замонавий маиший хизмат кўрсатиш корхоналарининг муҳим бир
жиҳати ушбу соҳадаги технологияларнинг мураккаблашишидир. Бугунги
маиший хизмат корхоналарининг фонд сиғимининг ошиб бориши, уларга янги
жихозлар талаб этилиши хизматнинг таннархига ҳамда корхонанинг
рентабеллигига салбий таъсир кўрсатиб колмай, балки инвестициялар
сиёсатини ҳам белгилаб бермоқда. Оддий гўзаллик салони бугун кўп
тармоқли комплекс хизмат кўрсатувчи корхонага айланган. Маиший хизмат
таннархи таркибида жонли меҳнат улушининг камайиши корхоналарнинг
рақобатбардошлигини
пасайишига
олиб
келмоқда.
Бу
вазиятда
тадбиркорлардан маиший хизмат кўрсатишга янгича ёндашиш талаб этилади,
яъни фойда олишнинг анъанавий усулларидан воз кечиш ҳамда хизмат
кўрсатишнинг замонавий усулларини жорий қилишга эътиборни қаратиш
лозим.
Маиший хизматни ташкил қилишда инновацион ёндашувнинг мазмуни
уни мижозга яқинроқ етказишдир. Бунда маиший хизмат кўрсатиш
корхоналарининг жойлашувини уларнинг хизмат кўрсатиш шакллари бўйича
ташкил этиш асосий аҳамият касб этади. Бизнинг фикримизча, ушбу
корхоналарнинг уч тоифага ажратиш мақсадга мувофиқ, яъни айнан бир
турдаги хизмат кўрсатувчи микрокорхона, комплекс хизмат кўрсатувчи
хизмат марказлари, мижозланинг уйида хизмат кўрсатиш корхоналари.
222
Биринчи турдаги корхоналар кам инвестиция ва моддий ресурслар талаб
қилиш муносабати билан уларни кўп миқдорда аҳолига яқин жойларда
ташкил қилиш мақсадга мувофиқ. Бундай корхоналарнинг сонини чеклаш
зарурати йўқ, чунки эркин рақобат шароитида улар мустақил равишда
бошқарилиб борилади.
Комплекс хизмат кўрсатувчи корхоналар асосан ишлаб чиқариш маиший
хизматларга ихтисослашган бўлиб, уй шароитида бажарилиши техник ва
иқтисодий жихатдан мумкин бўлмаган хизматларни кўрсатади. Бундай
марказларда алоҳида хизмат турини таклиф қилиш самара бермайди, чунки
кўп маблағ ва жихозлар сарфланган бўлади. Бундан ташқари иқтисодий
самарадорлик нуқтаи назаридан марказлар учун кўп мижозлар керак бўлади.
Комплекс химат кўрсатиш марказларни жойлаштириш аҳоли пунктининг бош
режасига мувофиқ амалга оширилиши ва маълум меъерларга бўйсуниши
лозим. Бугунги кундаги маиший хизматларнинг яна бир тури, яъни
мижознинг уйида хизмат кўрсатиш турлари ҳам ривожланмоқда. Бундай
корхоналарнинг асосий ресурси – бу мобил малакали кадрлардир. Улар
мижознинг хохишига кўра аҳоли пунктининг турли бурчакларига етиб
бориши мумкин. Корхоналарнинг жойлашиш жойи муҳим эмас, балки
мутахассисларни тўғри танлаш ва хизмат кўрсатиш сифатини таъминлаш
катта аҳамиятга эга.
Ташкилий-хуқуқий шаклларининг хилма-хиллиги билан биргаликда
мазкур таклифлар маиший хизмат корхоналарининг самарадорлигини
оширишга олиб келади.
Фойдаланилган адабиётлар.
1. Ўзбекистон Республикаси Давлат статистика қўмитаси маълумотлари.
Электрон манба. www.stat.uz.
2. Международная стандартная отраслевая классификация всех видов
экономической деятельности. Четвертый пересмотренный вариант. -
Организация Объединенных Наций, Нью-Йорк, 2009 г. – 353 с.
223
БОЗОР ИҚТИСОДИЁТИ РИВОЖЛАНГАН ДАВЛАТЛАРДА ХИЗМАТ
КЎРСАТИШ ВА СЕРВИС СОҲАСИДА ТАДБИРКОРЛИКНИ
РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ХОРИЖ ТАЖРИБАСИ
Do'stlaringiz bilan baham: |
