“mashinasozlik” fakulteti «Yer usti transport tizimlari» kafedrasi

 
Tayanch so`z: qurilma qatlami, qoplama, asos, qo`ushimcha qatlam, qattiq yo`l, 
geodeziya,  kartografiya,  aerosyomka,  bo`ylama  profil,  tortish  muvozanati,  tuproq, 
yuqori elastiklik, tuproq namligi, kenglik polosasi, qattiq bo`lmagan yo`l, izlanish ishi, 
muammoli  izlanish,  yuk  yuklamasi,  harakat  jadalligi,  loyiha  bosqichi,  ishchi  chizma, 
loyiha yechimi. 
 
1. Qidiruv ishlarining tasnifi, loyihalash bosqichlari. 
Yangi avtomobil yo`llarini qurish yoki ularni tiklash uchun loyihalashda qidiruv 
ishlari  iqtisodiy  va  texnik  qismlarga  bo`linadi.  O`z  navbatida  iqtisodiy  qidiruv  ishlari 
kompleks, muammoli va titulli bo`limlarni o`z ichiga oladi. 
Kompleks  qidiruv  ishlari  vazifalariga  qidiruv  ishlari  olib  boriladigan  tumanning 
xalq  xo`jaligi  sohalari  bo`yicha  iqtisodiy  ko`rsatgichlari  va  ularning  istiqbolli 
rivojlanish  yo`nalishlarini  o`rganish  kiradi.  Bu  ishlar  asosan  tuman  iqtisodiyoti 
o`lchamli doirasida olib boriladi. 
Muammoli qidiruv ishlari ham, aniq maqsadga qaratilgan, shu jumladan transport 
muammolarini hal etish maqsadida o`tkaziladi. Bunda transportning iqtisodiy aloqalari, 
yo`lovchi  va  yuk  oqimlari  o`rganiladi.  Muammoli  qidiruvlar  qidiruv  ishlari  olib 
borilayotgan  tuman  transport  tarmoqlarining  iqtisodiy  rivojlantirish  va  avtomobil 
yo`llari qurilishi navbatini belgilash maqsadida amalga oshiriladi. 
Titul  iqtisodiy  qidiruv  ishlari  avtomobil  yo`llari  qurish  yoki  uni  o`zgartirish 
maqsadida  texnik  loyiha  uchun  zarur  bo`lgan  materiallarni  tayyorlashga  hizmat  qiladi 
va u aniq joy (titul) uchun olib boriladi. 
Bu  qidiruv  ishlari,  asosan  muammoli  qidiruv  ishlarida  to`plangan  materiallar 
asosida  amalga  oshiriladi.  Yuqorida  aytilganidek  avtomobil  yo`llari  toifasini 
belgilashning  asosiy  me’zoni  harakat  jadalligi  hisoblanadi.  Titul  qidiruv  ishlarining 

---

 
58 
vazifasi ham harakat jadalligini topish. Buning uchun avvalo avtomobil transporti bilan 
tashish  kerak  bo`lgan  yuk  hajmi  topiladi.  SHu  asosda  yo`lning  alohida  bo`laklaridagi 
yuk yuklamasi belgilanadi (30-rasm). 
 
30-rasm. Yukli zo`riqish epyurasi. 
1-“D”ga yo`nalgan harakat, 2-“A”ga yo`nalgan harakat. 
 
Yo`lning  ko`ndalang  kesim  yuzasidan  bir  birlik  vaqt  ichida  tashib  o`tilayotgan 
tonna  hisobidagi  yuk  miqdori,  yukli  zo`riqish  (gruzonapryajonnost)  deyiladi  va  u 
kuyidagi formula bilan aniklanadi: