Bobur n o m id a g ia n d ijo n davlat universiteti ru stam bek shamsutdinov, shodi k a rim o V



Download 11,52 Mb.
Pdf ko'rish
bet96/253
Sana31.12.2021
Hajmi11,52 Mb.
#219543
1   ...   92   93   94   95   96   97   98   99   ...   253
Bog'liq
2 5467894839875994463

Y U SU F  XO S  H OJIB 

(XI  asr)

Qoraxoniylar  saltanati  davrining  buyuk  siymolaridan  biri 

bolasog‘unlik  ulug‘  olim  Y u su f  Xos  Hojib  bo‘lib,  u  o ‘zining 

hozircha  bizga  m a’lum  bo'lgan  yagona  didaktik  badiiy-falsafiy 

«Qutadg‘u  bilig»  («Saodatga  boshlovchi  bilim»)  asari  bilan jahonga 

mashhur  va  m a’lum  b o ‘ldi.  Adabiyotshunos  olim  Qayumjon 

Karimov  Y usuf Xos  Hojibning  dunyoga  kelishi  va  ulug‘  bir  siymo 

sifatida  tanilishi  obyektiv  hayotiy  va  qonuniy  zarurat  boiganligini 

quyidagicha ifoda etadi:  « 0 ‘sha vaqtda yagona qo‘l ostida birlashgan 

ulkan davlatni boshqarish,  hayotni to ‘g ‘ri  izga solish y o ‘l-yo‘riqlarini 

k o ‘rsatib  bemvchi  donishmand  kerak  edi,  Shunday  kishi  topildi.  Bu 

Y usuf edi.  0 ‘z  davri  o ‘rtaga  tashlagan  dolzarb  masalalarga  u  ziyrak




VII bob.  IX -X II asrlarda M o varounnahr va X orazm da m adaniy hayot

245


ko‘z  bilan  qaradi.  Shu  bois  uning  13,5  ming  misradan  iborat  keng 

hajmli  «Qutadg‘u  bilig»  nomli  chuqur  g ‘oyaviy-falsafiy-didaktik 

asari maydonga keldi».

Yusuf  Xos  Hojibning  hayotiy  yo‘li  va  faoliyatidan  darak 

beruvchi  birorta  manba  yo‘q,  tug‘ilgan  yili  va  vafoti  m a’lum 

emas.  Faqat  ulug‘  adibning  «Qutadg‘u  bilig»  asaridagi  m a’lumotlar 

asosidagina  uning  to ‘g ‘risida  b a’zi  bir  xulosalar  chiqarish  mumkin. 

Yusuf  Bolasog‘unda,  ziyoli  oilasida  tug‘ilgan.  Asami  Qoshg‘arda 

bitirib,  qoraxoniylar  xoni  tavg‘och  Bug‘roxonga  tortiq  qilgan.  Xon 

adibni  taqdirlab  o ‘z  saroyida  Xos  Flojiblik  (Saroyning  Xos  Noziri) 

lavozimini  bergan.  Shundan  so‘ng  Yusuf  Ulug‘  Xos  Xojib  nomi 

va  laqabi  bilan  shuhrat  topgan.  U  o ‘z  asarini  xijriy  462-(milodiy 

1069-70)  yilda  ellik  yoshlik  chog‘ida  o ‘n  sakkiz  oyda  yozgan:

Tegurdi menga elgi ellik yashim,

Qug ‘u qildi quzg ‘un  tusiteg bashim.

Demak,  adibning  so‘zlariga  qarab  xulosa  chiqaradigan  bo‘lsak, 

asar (1069— 70)  yozilgan paytda u  50  yoshlarda b o isa ,  bundan  ayon 

boiadiki,  Y usuf  hijriy  412-(milodiy  1019/20)  yilda  tugilgan.  0 ‘z 

davrining yirik m a’rifat va madaniyat o ‘chog‘i b o ig a n  Bolasog‘unda 

bo‘lg ‘usi adib maktab va madrasalarda o ‘qib, mukammal bilim olgan, 

arab,  fors,  tojik  tillarini  o ‘rgangan,  falsafa,  mantiq  matematika,  va 

boshqa  fanlami  egallagan.  U  davlat  va  idora  ishlari  bilan  qiziqqan. 

Sharq alloma va donishmandlarining bu sohadagi fikr-mulohazalarini 

kuzatgan.

Turkiy  tilda  yozilgan  didaktik  pandnoma-falsafiy  «Qutadg‘u 

bilig»  asari  muqaddima  va  xotimadan  tashqari  73  bobdan  iborat. 

Unda  axloq-odob,  ilm-ma’rifat,  bola  tarbiyasi,  jamoat  joylarda 

o ‘zini  qanday  tutish,  so‘zning  ahamiyati  va  qadri,  mehmondorchilik 

qoidasi,  turmush  tarzi  va  inson  m a’naviy  olamining  yana  ko‘pgina 

masalalari  qalamga  olingan.  M a’rifat  jarchisi  b o ig a n   Yusuf  Xos 

Hojib  markazlashgan  kuchli  davlat  barpo  etish  uchun  kurashuvchi 

donishmand,  adolatli  hukmdor  qiyofasini  ham  chizadi.  U  xalq  va 

davlat,  davlat  b o sh lig i  va  fuqaro,  olim  va  hokim,  qo‘shni  davlatlar 

bilan  iqtisodiy,  madaniy  aloqalar,  hukmron  tabaqalaming  hokimiyat, 

xalq  oldidagi  burchi  haqida  g ‘oyatda  zarur  muammolami  ilgari 

suradi.  Ulug‘  olim  o ‘ta  ziyraklik  va  donishmandlik  bilan  ziyolilar, 

dehqonlar,  chorvadorlar,  kosib-hunarmandlar,  savdogarlar,  kamba-



246

VATAN  TARIXI

g ‘al-qashshoqlar  va  boshqa  barcha  ijtimoiy  guruh  toifa  va  tabaqa- 

laming  hayot  tarzlari,  dunyoqarashlari,  odatlari,  axloqlari  haqida 

falsafiy  mulohazalar  silsilasini  yaratdi.  Falakiyot,  geografiya,  tarix, 

mardumshunoslik,  etnografiya,  tibbiyot,  jabru  muqobala,  riyoziyot, 

xandasa,  ilmi  nujum,  huquqshunoslik,  ijtimoiyot  kabi  fanlardan 

m a’lumotli b o iish n i tashviq-targ‘ib  etadi.

Y usuf Xos  Flojibning  «Qutadg‘u  bilig»  asari  to ‘rt tayanch  unsur 

asosiga qurilgan:



Biri to ‘g'rilikka  tayanch


Download 11,52 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   92   93   94   95   96   97   98   99   ...   253




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish