Bobur n o m id a g ia n d ijo n davlat universiteti ru stam bek shamsutdinov, shodi k a rim o V



Download 11,52 Mb.
Pdf ko'rish
bet22/253
Sana31.12.2021
Hajmi11,52 Mb.
#219543
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   253
Bog'liq
2 5467894839875994463

' Дитмер А.Б. От Скифии до Элефантины. М.: Изд-во географической литературы.  1961, 

стр.  22.

2 0 ‘sha asar, 23-bet.

3 0 ‘sha asar, 26-bet.




36

VATAN  TARIXI

gildirakli  arava —  uy yasab olgan  edilar.  Yuk tashishda ular otlardan 

tashqari  mollardan  ham  foydalanganlar».  Gerodot  fikricha  skiflar 

kuchli  davlatga ega edilar.  U  shohlik hukmron bo‘lgan  skiflar yurtiga 

kelgan.


Gerodot 

m a’lumotlariga 

qaraganda 

Kaspiy 


dengizidan 

sharqdagi  tekislik  (Qoraqum)da,  Amudaryo  va  Sirdaryoning  quyi 

oqimida  massagetlar  qabilasi  yashagan.  Strabon  xorazmiylami  ham 

massagetlarga  kiritadi.  Muarrixlar  «massaget»  nomi  biror  qavmning 

asl  nomi  emas,  balki  xalqning  maishatini  anglatuvchi  laqab  b o ‘lishi 

kerak  deydilar.  Masalan,  «massaget»  so‘zi  tarkibidagi  o ‘zak  va 

qo‘shimchalami  ajratib»  «m as’ya»  baliq,  «ка»  yeguvchi,  «ga»lar, 

y a’ni  «baliq,  yeguvchilar»,  degan  laqab  b o ‘lganini  taxmin  qiladilar. 

Eronliklar xorazmliklami  «baliqxo‘rlar»  deb  kamsitib  ataganlari  ham 

tarixdan  m a’lum.  Qadim  zamonlardan  beri  siyosiy  adovat  va  umsh 

tufayli  eronliklar  xorazmiylami  «baliqxo‘rlar»  deb  kelgan  b o isa, 

xorazmiylar  ham  eronliklami  «qizil  boshlar»  laqabi  bilan  kamsitib 

kelganlar.  B a’zi  muarrixlar  massagetlar  sak  qavmining  harbiy 

birlashmasi b o ig an ,  deb k o ‘rsatadilar.

Sak  qavmiga  mansub  aholi  makedoniyalik  Aleksandr  istilosi- 

gacha Sirdaryoning quyi  oqimida yashagan b o isa , keyinchalik  Karki, 

Kalif,  Shimoliy  A fg‘oniston  yerlariga  ko‘chib  o ‘tganlar,  Strabon 

ulami  «dax»,  «day» nomlari bilan ataydi.  Qadimgi Xitoy manbalarida 

ular  Amudaryodan  janubda  yashovchi  «daxa»  nomi  bilan  atalgani 

aytiladi.  Antik  manbalarda  va  fors  manbalarida  Parfiya,  M argiyona, 

Baqtriya  va  Sug‘diyona  saklarining  ahamoniylar  davlatiga  boj 

to ia b   turganlari  qayd  etiladi.  Saklar  hozirgi  Q ozogiston  va  Sharqiy 

Turkiston,  Amudaryo  va  Sirdaryoning  shimolidan  tortib  to  Janubiy 

Sibir yerlarigacha b o ig a n  to g iar,  c h o ila r va dashtlarda ko‘chmanchi 

holda  yashaganlar.  0 ‘troqlashganlari  Sug‘d,  Baqtriya  va  Parkana 

xalqlari  tarkibiga singib ketganlar.

Xullas,  0 ‘rta  Osiyo  xalqlarining  ajdodlari  yozma  manbalar, 

arxeologiyaga  oid  topilmalar,  toponimik  nomlar,  folklor  ashyolar, 

qadimgi  yozma  bitiklar  m aium otlariga  qaraganda  miloddan 

aw alg i  bir  minginchi  yillikda  xorazmiylar,  so‘gdlar,  baqtriyaliklar, 

massagetlar,  saklar,  daxlar  kabi  qabilalar  va  elatlar  yashaganlar.  Bu 

qabila va elatlar ular yashagan  o ik a la r nomi bilan atalgan:  xorazmiy­

lar  —   Amudaryoning  quyi  oqimi,  baqtriyaliklar  —   Surxondaryo 

vohasi,  shimoliy  A fg‘oniston  va  janubiy  Tojikiston  yerlari,




II bob.  O 'zbekiston hududidagi eng qadim gi davlat tuzilm alari

37

sug‘diylar —  Zarafshon  vodiysi,  Qashqadaryo  vohasi,  chochliklar — 



Toshkent vohasi, parkanaliklar —  Farg‘ona vodiysi.

Ammo  tarix  fani  oldida  turgan  bir  muammo  bor,  u  ham  b o ‘Isa 

0 ‘rta  Osiyoda  ahamoniylar  davlatiga  qadar  mavjud  bo‘lgan  ilk 

davlat  birlashmalari  tarixini  chuqur  tadqiq  etish  masalasidir.  To‘g ‘ri, 

bir  qator  muarrixlaming  yozma  asarlarida  yuqorida  qayd  etilgan 

katta  Xorazm  va  Baqtriya  podsholigi  haqida  qaydlar  bor.  Ammo 

bu  manbalar  xronologik  tartiblarda  berilmagan,  uzuq-yuluq  va juda 

qisqa  xabarlardan  iborat,  xolos.  Ulaming  kattagina  qismi  afsonaviy 

tavsifdadir.

«Katta 


Xorazm» 

davlati 


to‘g ‘risida 

xorazmshunos 

olim

S.P.Tolstov,  yevropalik  olimlar  V.Xenining,  l.Gersevichlar  va  birin­



chi  o ‘zbek  arxeolog  olimi  Yahyo  G ‘ulomov  ham  qimmatli  xulosalar 

beradilar.  Jumladan,  S.P.Tolstov  Zardushtning  vatani  A r’yanam 

Vaychax —  Xorazm bo‘lgan deydi.  Uning xulosasiga ko‘ra Zardusht 

vatani A r’yanam Vaychax Daitiya daryosining  sohilida joylashgan.

S.P.Tolstov  va boshqa bir qator olimlar  Daitiya bu  Amudaryodir 

deydilar.  Olimning  xulosasiga  ko‘ra  Zardusht  shu  zamindan  chiqib 

boshqa  viloyatlarga  o ‘z  ta’limotini  tarqatgan:  Gerodot  Xerimd 

va  M urg‘ob  daryolarini  o ‘zaro  taqqoslab,  hozirgi  Hirot  va  Mari 

viloyatlari  ham  xorazmiylar  yerlari  bo‘lgan  degan  g ‘oyani  beradi. 

Bundan  shu  narsa  anglashiladiki,  yunon  tarixchisi  Gerodotning 

asosli  m a’lumotlariga  qaraganda,  miloddan  aw alg i  V II-V I  asrlarda 

Xerimd  Tajan  vohasi,  y a’ni  hozirgi  Turkmaniston  hududlari  xo­

razmiylar yerlari  bo‘lgan.  Xorazmda  hukmronlik qilgan  eng  qadimgi 

sulolalar  to‘g‘risida  m a'lum otlar  saqlanmagan.  Ammo  rivoyat 

va  afsonalarga  ko‘ra  Xorazmning  eng  qadimiy  siyosiy  sulolalari 

sifatida  Siyovushiylar  tilga  olinadi.  Abu  Rayhon  Beruniy  «Qadimgi 

xalqlardan  qolgan  yodgorliklar»  kitobida  Xorazmga  aholi  mi- 

lodimizdan  a w alg i  1292-yilda  kela  boshlagan  deb  ko‘rsatadi. 

Afsonaviy  Siyovushning  Turon  zaminiga  kirib  kelgan  sanasini  esa 

milodimizdan aw alg i  1200-yilda deb belgilaydi1.

Ammo  «Katta  Xorazm»  davlatining  yaxlit  tarixi,  uning  qachon 

inqirozga  uchraganligi  haqida  yozma  m a’lumotlar  saqlanmagan. 

Biroq  shu  narsa  m aium ki,  «Katta  Xorazm»  yerlarining  ko‘pgina 

janubiy  viloyatlari  Midiya  davlati  davridayoq  Xorazmdan  ajralib 

ketgan,  yana  bir  katta  qismini  esa  fors  ahamoniylari  bosib  olgan.

Абу Ращ он Беруний. Танланган асарлар.  1-жилд. -  Т., «Фан» нашриёти,  1968,18-20-бет-

лар.



38

VATAN  TARIXI




Download 11,52 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   253




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish