b o iib olgach, buyuk saltanat barpo etishni o ‘z oldiga maqsad qilib
harakatini shartli ravishda ikki davrga b o iish mumkin. Birinchi davr
qudratli davlatga birlashtirish uchun kurashadi.
352
VATAN TARIXI
Ikkinchi davr 1388 1405-yillardir. Bu davrda Amir Temur o ‘z
davlati hududini kengaytirish va buyuk saltanat barpo etishni o ‘z
oldiga maqsad qilib qo‘yadi. Shu narsa alohida e ’tiborga loyiqki,
Sohibqiron qaysi bir mamlakatga lashkar tortib borganligidan qat’i
nazar, u adolatni himoya qilgan, insof va diyonat uchun jangga
kirgan. Aksariyat hollarda kelib chiqqan urushlar Amir Temur
raqiblarining adolatsizligi, insof-u diyonatsizligi, imonsizligi aybi
bilan kelib chiqqan. Ana shu m a’noda Temuming Xorazm bilan
bo‘lgan munosabatlari yorqin misol b o ia oladi. Hazrat Sohibqiron
markazlashgan davlat tuzib, m o‘g ‘ullami Movarounnahr hududidan
haydab chiqargach, Xorazm masalasini adolatli hal qilishga kirishadi.
Gap shundaki, m o‘g ‘ullar davrida Xorazm ikkiga bo‘lingandi.
Shimoliy Xorazm poytaxti Urganj bilan Oltin 0 ‘rda mulkiga
qarar edi. Markazi Kat (hozirgi Beruniy) bo‘lgan Janubiy Xorazm
esa Chig‘atoy ulusi yerlari hisoblanardi. 1359-yilda Oltin 0 ‘rdada
Berdibekxon o ‘lgach, boshlanib ketgan g ‘alayonlardan foydalangan
qo‘ng‘irot urug‘iga mansub bo‘lgan so‘filar sulolasi Oltin O 'rdadan
alohida mustaqil davlat tuzish uchun ajralib chiqadi. Bu sulola
vakillaridan b o ig a n Husayn So‘fi katta, birlashgan Xorazm davlati
tuzish havasi bilan Chig‘atoy ulusiga qarashli b o ig a n Janubiy
Xorazmni, Qot va Xiva shaharlarini bosib oladi. Amir Temur Husayn
So‘fining bu harakatini noqonuniy harakat deb baholagan. Chunki
Chig‘atoy ulusiga qarashli barcha yerlar, shu jumladan, Janubiy
Xorazm hududlari ham uning ixtiyorida b o iish i kerak edi.
Sharafiddin Ali Yazdiyning m aium otlariga qaraganda, Amir
Temur 1372-yilda Xorazmga elchi yuborib, bosib olingan yerlami
qaytarishni so‘ragan va «...har ikkala tomon o ‘rtasida samimiyat va
do‘stlik y o ii ochiqligicha qolsa, totuvlik va qoilab-quvvatlam oq
shart-sharoitlari yaratilsa»1, deydi. Husayn So‘fi b o is a bunga
javoban: «Bu viloyatni men qilich vositasida q o ig a kiritganman
va uni qilich (kuchi) bilan olishga to ‘g ‘ri keladi», deb katta
ketadi. Albatta, uning bunday katta ketishiga sabab Xatlon hokimi
Kayxusrav b o iad i. U Temur martabasining bunchalik tez o ‘sib
borayotganligini ko‘ra olmasdan Husaynni Sohibqironga gijgijlaydi
va yordam berishga v a’da qiladi. Amir Temur bilan b o ig a n jangda
Husayn So‘fi yengiladi. Qotni tashlab chiqadi va Urganjda bekinadi.
U tez orada shu yerda vafot etadi. Husaynning o ‘miga ukasi Yusuf
1
Do'stlaringiz bilan baham: