Зафар йули. - Т., «Нур», 1992. 31-бет.
IX bob. A m ir Tem ur va tem uriylar davri
339
Temur 16-18 yoshida qilichbozlik, nayzabozlik va shikor (ov)
qilish san’atini mohirona egallaydi va 20 yoshida esa abjir chavandoz
b o iib yetishadi. Endi u o ‘z tengqurlarini guruhlarga b o iib , jang
mashqlarini o ‘tkaza boshlaydi.
B o ia ja k Sohibqiron o‘n olti yoshgacha faqat diniy emas,
balki dunyoviy fanlar — tarix falsafa, geografiya, hisob va boshqa
ilmlardan ham xabardor b oigan.
17
yoshga to ig an id a otasining butun mulkini o ‘zi mustaqil
boshqara boshlagan: «...Men, — deydi Temur,— otamning barcha
yilqi va mollarini to ‘pladim; qo‘ylami yuz-yuztalab ajratdim.
Q o‘chqorlarini sovliqlaridan ajratdim. Otamning har o ‘n quliga birini
boshliq qilib qo‘ydim»'.
Rivoyatlarga ko‘ra Tarag‘ay o ‘zining e ’tiqod qo‘ygan piri
Shamsuddin Kulolga o ‘g‘lini olib borib, unga ham pir b o iish g a qo‘1
oldiradi. Temur Shamsuddin Kulol huzuriga borganida u bo‘lg‘usi
Sohibqironga yettita non va bir qism holvani berib: «Mana shu
yettita nonni yegin, shunda sen yeming yetti iqlimiga, butun dunyoga
hokim boiasan», — deydi. «Men nonlami ehtiyot qildim; bu menga
Alloh ato etgan barakotning boshlanishi edi», deydi Temur. B o ig ‘usi
Sohibqiron o ‘zining keyinchalik q o ig a kiritgan barcha zafarlarini
pir-u ustozlari Shayx Shamsuddin Kulol va Sayyid Baraka nomlari
bilan bogiag an edi.
Yuqorida keltirilgan fikr-mulohazalar va dalillardan ko‘rinib
turibdiki, Temur yoshligidan juda tadbirkor, ishning ko‘zini
biladigan kishi b o ig an , u ayniqsa, boshqaruvning nozik ko‘pchilik
uchun tushunish qiyin b o ig a n sirlarini yaxshi o ‘zlashtiradi. Temur
dunyoqarashida davlatga, harbiy ishlarga b o ig a n qiziqish juda erta
uyg‘onadi. U jismonan juda baquvvat b o ig an . Chavandozlik va
suvoriylik uning eng yaxshi k o ‘rgan mashqi b o ig an . U shu darajada
mohir ediki, amir Qozog‘on e ’tiboriga tushib, unga 1355-yilda
nabirasi 0 ‘ljoy Turkonni xotinlikka beradi. Temuming shaxsiy
qiyofasi, kuch-qudrati to ‘g ‘risida Ibn Arabshohning quyidagi
iboralari g ‘oyatda asoslidir: «Amir Temur jism u jasadi kelishgan,
qaddi-qomati tik uzun bo‘yli, go‘yoki qadimgi pahlavonlar avlodlari
misoli b o iib , boshi katta, g ‘oyatda kuchli va salobatli, ajoyib
b o ialik , oqish yuzini och qizil rang jonlantirgani bilan hech bir
dog‘siz, bug‘doyrang emas. Q oi-oyoqlari baquvvat, yelkalari
1
Амир Темур Курагон.
Зафар йули. - Т., «Нур», 1992. 31-бет.
340
VATAN TARIXI
keng, barmoqlari yo‘g ‘on, pochalari go‘shtli, b o ‘yi basti kamoliga
yetgan, sersoqol, ikki ko‘zi bamisoli ikki shamdek boisa-da,
shodligi bilinmas, y o ‘g ‘on ovozli edi, u o iim d an qo‘rqmas, yoshi
saksonga yetgan bo‘lsa-da (Ibn Arabshoh albatta bu joyda asossiz
fikr yuritadi — mualliflar) iztirobsiz, vazmin, badani to ‘la va pishiq
bo ‘lib, go‘yo zich (qalin) tosh misoli qattiq edi. U hazil-mazax va
yolg‘onni yoqtirmas, o ‘yin-kulgi-yu ko‘ngilxushlikka maylsiz, garchi
unda o ‘ziga ozor yetadigan biron so‘z b o ‘lsa ham haqiqat (to‘g ‘ri
so‘zlik) unga yoqar edi. U bo‘lib o ‘tgan ishga aziyat chekmas va
qo‘lga kiritiladigan yutuqlardan shodlanmas edi»1.
Sohibqiron Amir Temur tarixan o ‘ta murakkab vaziyatda, XIV
asming 60-yillarida siyosat maydoniga chiqadi. Bu davrda m o‘g ‘ul
hukmdorlari o ‘rtasida toj-u taxt, davlat va mol-dunyo uchun b o ig a n
kurashlar shu darajada kuchayib ketadiki, bu Chig‘atoy ulusiga
qarashli hududlarda tarqoqlikning avj olib ketishiga sabab b o iad i.
Mahalliy viloyat hokimlarining o ‘zboshimchalik bilan qilgan
harakatlari natijasida Chig‘atoy ulusiga qarashli Movarounnahr
hududida o ‘nlab mustaqil bekliklar vujudga keladi. Shahrisabzda
Hoji Barlos, X o‘jandda Boyazid Jaloyir, Balxda Amir Husayn,
Shibirg‘onda Muhammad Aperdi Nayman, Ko‘histonda Amir
Sotilmish, Arhang saroyda O ijo y Aperdi va boshqalar o ‘zlarini
hokimi mutlaq deb hisoblashardi va bir-birlari bilan yovlashib
saltanatni talon-taroj qilar edilar. Bir tomondan, m o‘g ‘ul xonlari
tomonidan o ‘tkazilayotgan zug‘umlar, ikkinchi tomondan esa
mahalliy hokimlar o ‘rtasida to ‘xtovsiz davom etayotgan nizo va
umshlar o ik a n i mushkul ahvolga solib, oddiy xalq ommasining
turmuhini ogirlashtiribgina qo‘ygani yo‘q, ayni zamonda boy va
zodagonlaming ham manfaatlariga putur yetkazadi. Shu boisdan
ham o ik a d a tarqoqlikka barham berish, markazlashgan kuchli davlat
hokimiyati barpo etish va so‘ngra m o‘g ‘ullaming istibdodidan ozod
b o iish g a intilish g ‘oyasi tobora kuchayib boradi. Xalqning ana shu
istak va orzusini birinchilar qatorida tushungan mahalliy amirlardan
biri Temurbek edi. Tarixiy manbalaming guvohlik berishicha,
1358-yilda amir Qozog‘onning o ‘g i i Abdullohga qarshi kurash
boshlagan m o‘g ‘ul amiri Bayon Sulduz yonida Hoji Barlos ham
b o igan. Ular amir Abdullohga qarshi ittifoq b o iib , q o ig a kiritilgan
viloyatlami o ‘zaro taqsimlab olish sharti bilan kurashganlar. Ular
1
Do'stlaringiz bilan baham: 
