5
1. Elektron tijorat haqida asosiy tushuncha.
Elektron tijorat - bu onlayn xizmatlarda yoki Internet orqali mahsulotlarni elektron
ravishda sotib olish yoki sotish faoliyati. Elektron tijorat mobil tijorat, elektron pul
o'tkazmalari, ta'minot zanjiri menejmenti, Internet-marketing, tranzaktsiyalarni onlayn
ishlashi, elektron ma'lumot almashish (EDI), inventarizatsiyani boshqarish tizimlari va
ma'lumotlarni yig'ishning avtomatlashtirilgan tizimlari kabi texnologiyalarga
asoslanadi. O'z navbatida, elektron tijorat yarimo'tkazgichlar sanoatining texnologik
yutuqlaridan kelib chiqadi va elektronika sanoatining eng yirik tarmog'idir. Zamonaviy
elektron tijorat odatda Butunjahon Internet Tarmoqidan tranzaksiya hayotining kamida
bir qismi uchun foydalanadi, lekin u elektron pochta kabi boshqa texnologiyalardan
ham foydalanishi mumkin. Elektron tijorat operatsiyalariga onlayn kitoblarni
(masalan, Amazon) va musiqani sotib olish (masalan, iTunes do'koni singari raqamli
tarqatish shaklida musiqa yuklab olish) va ozgina moslashtirilgan onlayn likvid
do'koni inventarizatsiya qilish kiradi. Elektron tijorat korxonalari, shuningdek,
quyidagilarning
bir
qismini
yoki
barchasin
ishlatishi
mumkin:
-Veb-saytlar va mobil ilovalar orqali to'g'ridan-to'g'ri iste'molchilarga chakana savdo
qilish uchun onlayn xarid qilish va jonli chat, chatbotlar va ovozli yordamchilar orqali
so'zlashuv tijorat . -Uchinchi tomon biznes-
iste'molchiga (B2C) yoki iste'molchidan-iste'molchiga (C2C) sotishni amalga
oshiradigan
onlayn
bozorlarda
ishtirok
etish
yoki
qatnashish.
-Business-to-business (B2B) sotib olish va sotish; -
Demografik ma'lumotlarni veb-kontaktlar va ijtimoiy tarmoqlar orqali to'plash va
ulardan foydalanish -
Biznesdan biznesga (B2B) elektron ma'lumotlar almashinuvi -
Elektron pochta yoki faks orqali (masalan, yangiliklar byulletenlarida) bo'lajak va
belgilangan mijozlarga marketing -
Yangi mahsulot va xizmatlarni ishga tushirish uchun oldindan ogohlantirish bilan
shug'ullanish -
-Valyuta birjalari yoki savdo-sotiq maqsadida onlayn moliyaviy almashinuvlar.
Shuni aytish lozimki, "elektron tijorat" tushunchasiga qat'iy ta'rif berish bugungi
kunda oddiy ish emas.
Gap shundaki
, bir tomondan, ommaviy axborot vositalarida va
taniqli nashriyotlarda elektron tijorat tovarlarni Internet ishlatish orqali sotib olish,
deya ta'riflanadi. Ikkinchi tarafdan, ixtisoslashtirilgan nashriyotlarda elektron tijoratni
juda ko'p ta'riflari keltiriladiki, ularda ushbu global xodisaning u yoki bu qususiyati
qirralari qayd etiladi. Umumiy qolda bu erda "elektron" va "tijorat" so'zlarini tashkil
etuvchilari bugungi kun hisobi bilan qanday ma'no berishini bilib olish lozim. Shundan
kelib chiqib, elektron tijorat tushunchalarini amaliy nuqtai nazardan aniqlashtirish
bilan chegaralanamiz. Elektron tijorat tushunchasi ostida tovar buyurtmasini qabul
qilish, to'lovni amalga oshirish, tovar (xizmat bajarilishi) etkazib berilishidagi
boshqaruvda qatnashuvni o'z ichiga oluvchi operatsiyalarning (amallar) yopiq siklli
6
texnologiyasi tushuniladi. Ushbu amallar (operatsiyalar) axborot texnologiyalari va
elektron vositalar yordamida o'tkazilib, egalik etish yoki ishlatish huquqini bir yuridik
(jismoniy) shaxsdan ikkinchisiga o'tishi ta'minlanadi. Keltirilgan ta'rif elektron
tijoratning "ideal" tushunchasini yoki boshqa so'zlar bilan elektron tijorat tizimlarini
tashkil etishda intilishi lozim bo'lgan maqsadni o'zida aks ettiradi. haqiqatda bugungi
kunda faqat keng rivojlangan elektron tijorat tizimlarigina barcha tijorat kelishuvlar
to'liq yopiq amallarni (operatsiyalar) elektron yo'l bilan o'tishini ta'minlaydi.
Keyinchalik esa biz shunga amin bo'lamizki, elektron tijorat sinfiga kiruvchi deb qabul
qilingan tizimlarning asosiy qismi operatsiyalar (amallar) bajarilishining elektron va
odatiy usullari, masalan tovar va xizmatlar to'lovini o'z ichiga oladi. Yuqorida
keltirilgan ta'rifda "savdo" va "Internet" so'zlari yo'q bo'lishiga sabab shuki, elektron
tijoratda savdo xususiy holat va Internet elektron tijoratni kiritish bo'yicha axborot
texnologiyalari vositalaridan biri hisoblanadi. Elektron tijoratda Internet imkoniyatlari
90 -yillardan faol ishlatila boshladi. Elektron tijoratning o'zi esa bundan uzunroq
tarixga ega.Elektron tijorat tushunchasining paydo bo'lishi 1948 yilda g’arbiy Berlinni
kerakli material -texnik xom ashyo bilan ta'minlash uchun g’arbiy mamlakatlar
tomonidan bunyod etilgan avia ko'prikni tashkillashtirish ishlarida qo'llanilgan
amaliyot bilan bog’lanadi. Ushbu ko'prik deyarli 11 oy faoliyat ko'rsatib, shahar
ehtiyojlari to'g’risida juda tez va aniq ma'lumotlar uzatilishini talab qilgan.Agar Berlin
avia ko'prigini elektron tijoratning paydo bo'lish nuqtasi yoki aloqida epizodi hisobida
ko'rsak, 30 yillik AT&T korporatsiyasi loyihasining ish faoliyati boshlanishini elektron
tijorat tizimi faoliyatining boshlanishi, deya hisoblash mumkin. Loyihaning asosiy
g’oyasi AT&T korporatsiyasi telefon chaqiruvlarini operator orqali qayta ishlovning
narxini kamaytirish uchun chaqirilgan abonentlar shaharlararo so'zlashuv uchun
hisobini avtomatik usuli kashf etilganligida va patentlanganligida tashkil topdi va bu
o'z
navbatida
, 800 talik raqamlar xizmatining tashkil topilishiga asos bo'ldi. AQShda,
misol uchun, har yili bu xizmat orqali 100 mlrd. dollarlik shartnoma tuziladi.
Elektron savdosidagi chiqimlar sanoatning ichki xarakteriga aloqadar bo’ladi.
Elektronli effektiv sxemaning savdo nuqtasini o’ylab topish-internet orqali echiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
