Hozirgi zamon xalqaro huquqi nazariyasi asoslari

Yadroviy  qurollar.
  Xalqaro  sudning  belgilashicha,  qu rol-yarog'ning 
m azkur  turidan  foydalanish  qonuniy  ekanligini  tasdiqlovchi  yoki  inkor 
e t u v c h i  
norm alar  mavjud  emas.
1961-vildan  boshlab  BM T  Bosh  Assambleyasi  yadroviy  qurollarni 
qo'llashni  taqiqlovchi  bir  q ato r  rezolyutsiyalar  qabul  qilgan.  SSSR  va 
AQSH  o 'rtasida  im zolangan  bitim lar  —  1971 -yildagi  Yadro  urushi  yu­
zaga  kelishi  xavfini  kam aytirish  to'g'risidagi  bitim   ham da  1973-yildagi 
Yadro  urushining  oldini  olish  to'g'risidagi  bitim   katta  aham iyatga  ega.
1968-yildan  buyon  Yadro  qurolini  tarqatm aslik  to'g'risidagi  sh art­
nom a  amal  qilm oqda.  Aksariyat  davlatlar ana  shu  shartnom aning  ishti- 
rokchilaridir.  Y adro  quroliga  ega  davlatlar  uni  yadro  quroli  b o'lm agan 
davlatlarga  berm aslik,  yadro  quroli  bo'lm agan  davlatlar esa  bunday  q u ­
rollarni  olmaslik  va  ishlab  chiqarm aslik  m ajburiyatini  zim m asiga  olgan. 
S hartnom ani  im zolash  oldidan,  1968-yilda  B M T  Xavfsizlik  Kengashi 
xavfsizlik  kafolatlari  haqida  rezolyutsiya  qabul  qilgan.  Unga k o 'ra,  yadro 
quroliga  ega  b o 'lm agan  davlatga  qarshi  agressiya  uyushtirilishi  Xavfsiz- 
lik  Kengashi  to m o n id an ,  a w alo ,  uning  doim iy  a ’zolari  tom o nid an   te ­
gishli  harakatlam i  boshlashga  olib  keladi.
Yadrosiz  zo n alar yadro  quroli  tarqalishini  cheklash  va  yadro  quroli- 
siz  davlatlar  xavfsizligini  ta ’m inlashda  m uhim   rol  o'ynaydi.  1967-yilda 
Lotin  A m erikasida  yadro  qurolini  taqiqlash  to 'g 'risid ag i  sh artn o m a 
(Tlatelolko  shartnom asi)  qabul  qilindi.  U nga  k o 'ra,  m azkur  m intaqa
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

yadro  qurolidan  xoli  deb  e ’lon  qilingan.  U ning  ishtirokchilari  yadro 
qurolini  sinam aslik,  ishlab  chiqarm aslik  va  sotib  olmaslik  ham d a  b u n ­
day  ishlarni  boshqa  m am lakatlar  am alga  oshirishiga  yo'l  qo 'y m aslik 
m ajburiyatini  olganlar.  Beshta  yadroviy davlat  shartnom aga  q o 'sh im ch a 
II  protokolni  im zolagan  va  unga  k o 'ra,  Lotin  Am erikasining  yadrosiz 
zona  m aqom iga  am al  qilish  ham da  shartnom a  ishtirokchilariga  qarshi 
yadro  qurolini  qo'llam aslik  va  uni  qo'llash  bilan  tahdid  etm aslik  m aj­
buriyatlarini  o 'z   zim m alariga  olganlar.
Ikkinchi  yadrosiz zona Tinch  okeanida barpo etilgan.  1985-yili Tinch 
okeanining janubiy  qismidagi  yadrosiz  zo n a  to 'g 'risid a  sh artno m a  (R a- 
ratong shartnom asi)  qabul  qilindi.  Tlatelolko shartnom asidagiga o'xshash 
qoidalardan  tashqari,  ushbu  sh artn o m ad a  zona  doirasidagi  dengizda 
radioaktiv  m oddalam i  ko'm ishni  m an  etuvchi  norm alar  ham   o 'rin   o l­
gan.  B eshta  yadroviy  davlat  bu  holda  ham   Lotin  Amerikasiga  nisbatan 
qabul  qilingan  m ajburiyatlarni  o 'z   zim m asiga  oldi.
B undan tashqari,  yadro qurolini joylashtirish jug'rofiy jih atd an  ch ek ­
langan  ayrim   m intaqalar  mavjud:
1)  1959-yilgi  A ntarktika  to 'g 'risid ag i  shartnom a  o 'z   ta ’sir  doirasida 
yadrosiz  zonani  tashkil  etgan;
2)  1967-yilgi  Kosm os  to'g'risidag i  shartnom a  yadro  qurollarini  or- 
bitaga  chiqarishni  va  kosm ik  fazoda  joylashtirishni  m an  etgan;
3)  1979-yilgi  Oy  to'g'risidagi  sh artnom a  yadro  qurollarini  samoviy 
jism larga joylashtirishni  taqiqlagan;
4)  1971 -yilgi  shartnom a  yadro  qurollarini  dengiz  tubida  va  uning 
q a’rida joylashtirishni  m an  etgan.
Y adro  quroli  sinoviga  kelsak,  1963-yilda  Yadroviy  qurollarning  at- 
m osferada,  kosmik fazoda  va suv ostidagi sinovlarini taqiqlash to 'g 'risid a 
M oskva  shartnom asi  im zolangan.  Ayni  paytda  sinovlam i  u m um an   m an 
etishga  qaratilgan  harakatlar  davom   etm oqda.