Расулов абдимўмин ибрагимович

2.4.1. Ю.Я. Рижонкиннинг коммуникатив дистанцияни
(оралиқни) аниқлаш методикаси (КДАМ)

---

108
КДАМдан яна фойдаланиш текширилувчилар учун ортиқча муаммо
туғдирмайди. Бу воқеликни унинг умумий тавсифидан пайқаш мумкин.
Методика мулоқотдошларни маълумот айрибошлаш жараёнида бир-
бирига ўзаро таъсирлашуви, мазкур жараёнидаги оралиққа аниқлик
киритади. Бунинг учун муомала иштирокчилари бир-бирига қанчалик
яқин ёки узоқ туриши ҳамда ўртадаги коммуникативлик (коммуникатор ва
реципиент) ролини аниқлашда бир қатор топшириқларни бажаришлари
лозим. Текширилувчи гуруҳнинг ҳар бир аъзоси ўзаро бир-бирларини
ёқтиришига қараб, бир-биридан 100 мм ўлчамда ажратилган икки нуқта
орасидаги масофани ҳосил қилувчи қутбларга кўра 100 балли шкалада
баҳолаши шарт. Мулоқотдошларни ўзаро ёқтириш хусусиятини баҳолашга
қутбдаги нуқталар орасидан тўғри чизиқ ўтказиш орқали, “Мен” олмоши
ифодаланган нуқтадан фамилия кўрсатилган нуқтага қараб ёки аксинча
ифодалаш ёрдами билан эришилади. Биринчи ҳосил қилинган узунлик
(“Мен”дан мулоқотдаги шерикгача) шерикка нисбатан ахборот
алмашишдаги объект сифатида қизиққанлик даражасини, иккинчисида
эса (шерикдан”Мен”гача) жараённинг субъекти маъносини билдиради. Биз
карточканинг 
тахминий 
намунасини 
тайёрлашда 
методикадан
фойдаланган бошқа муаллифларнинг намунасига таяндик (Гайнутдинов
Рам З. 1986) ҳамда ўқитувчи шахсининг тарбиячи сифатида ўқувчилар
билан (Расулов А.И. 2001) ўзаро муносабати даражалари ва ҳоказо. Худди
шу сабабдан унинг намунасини келтириб ўтамиз.
Методика бланкасига ҳеч қандай ортиқча ифодаларсиз фақат
нуқталар акс эттирилиши лозим. Текширилувчилар билан эксперимент
ўтказилгандан кейин тест бланкларини солиш учун почта конверти
берилади. Конвертнинг юқори қисмида текширилувчилар ўзлари ҳақида
барча зарурий маълумотларни, яъни фамилияси, исми, бажарилган
муддати ва бошқаларни қайд этишлари зарур. Шунингдек, методиканинг

---

109
коммуникатив оралиқ даражаларини белгиловчи кўрсаткичлари мавжуд.
Бизга қадар методикадан фойдаланган муаллифлар коммуникатив
оралиқнинг даражалари ва уларнинг меъёрий кўрсаткичларини тақдим
этганлар. Бу эса бизнинг методикадан фойдаланишимизга анча қулайлик
туғдирди.
1- илова