26- mavzu: Operatsion tizim

 

SRAM kesh-xotira 

Xotiraning  boshqalaridan  farq  qiluvchi  turi  –  statik  operativ  xotira  mavjud 

(Static  RAM  —  SRAM).  Bu  nomlanishni  qo‘yilishi  shundaki,  dinamik  operativ 

xotira    (DRAM)  dan  farqli  ravishda  uning  tarkibini  doimiy  regeneratsiya  qilish 

talab  etilmaydi.  Bu  uning  yagona  sifati  emas.  SRAM  dinamik  operativ  xotiraga 

nisbatan  tezkor  sanaladi  va  zamonaviy  protsessorlar  ishlovchi  chastotada  ishlay 

oladi. 

SRAM  ga  kirish  vaqti  2  ns.  dan  ortiq  emas;  bu  shuni  bildiradiki  bu  kabi 

xotira  bilan  500MGts  va  undan  yo‘qori  chastotali  protsessorlar  bilan  sinxron 

ishlash  mumkin.  Har  qaysi  bitni  saqlash  ushun  SRAM  qurilmasi  olti  tranzistorli 

klasterdan  foydalanadi.  Tranzistorlardan  qaysidir  kondensatorlarsiz  foydalanish 

regeneratsiya  zarur  emasligini  bildiradi.  (Demak,  hech  qanaqa  kondensatorlar 

mavjud bo‘lmasa, u holda zaryadlar yo‘qitilmaydi.) Qachon elektr ta’minot tusha 

borsa,  SRAM  xotiraga  saqlash  kerak  ekanligini  tushunadi.  Unda  nima  uchun 

SRAM  mikrosxemalari  butun  xotira  tizimida  ishlatilmaydi?  SRAM  ni  Dinamik 

---

 

23 

operativ xotira bian taqqoslanilganda tezkorligi yo‘qori, zichligi esa past, narxi esa 

yo‘qori.  Zichlik  pastligi  shundaki,  SRAM  mikrosxemalari  katta  gabaritlarga  ega 

bo‘lib, ularning axborot sig‘imi past bo‘ladi. Ko‘p sondagi tranzistorlar va ularning 

klasterlashtirilganligi,  nafaqat  SRAM  mikrosxemalari  gabaritini  oshiradi,  balki 

DRAM  mikrosxemalariga  o‘xshash  parametrlar  bilan  taqqoslanilganda  uning 

texnomanik jarayoni narxini sezilarli darajada oshiradi.  

Masalan,  DRAM  moduli  hajmi  128  Mbayt  yoki  undan  ko‘p  bo‘lsa,  shu 

vaqtda o‘lchami taxminan unga teng SRAM moduli hajmi 2 Mbayt ni tashkil etadi 

va ularning bari bir xil bo‘ladi. Shunday qilib, SRAM gabaritlari dinamik operativ 

xotira  o‘lchami  30  marta  oshadi,  shuningdek,  bunda  uning  narxi  haqida  ham 

shunday  deyish  mumkin.  Bularning  barchasi  SRAM  xotira  tipidagilarni  shaxsiy 

kompyuterarda operativ xotra sifatida ishlatishga qarshilik qiladi. 

Shunga  qaramasdan,  ishlab  chiquvchilar  SRAM  tipidagi  xotirani  ShK 

effektivligini  oshirish  uchun  ishlatishadi.  Ammo  sezilarli  darajada  narxni 

oshishidan  kesh-xotira  sifatida  unchalik  katta  bo‘lmagan  tezkor  SRAM  xotirasi 

o‘rnatiladi. Kesh-xotira taktli chastotada ishlaydi, bu protsessor taktli chastotasiga 

yaqin va unga  teng bo‘lib, bu xotira o‘qish  va  yozish protsessorlarida ishlatiladi. 

Ma’lumotlarni  o‘qish  jarayonida  tezkopr  kesh-xotira  operativ  xotiradan  past 

tezlikda yozib oladi, ya’ni DRAM dan. Dinamik operativ xotira kirish vaqti 60 ns 

dan  kichik  bo‘lmasligi  kerak  (16  MGts  taktli  chastotaga  mos  keluvchi).  Agarda 

shaxsiy kompyuter 16 MGts taktli chastotada (yoki undan past) ishlasa, kesh kerak 

bo‘lmasligi  uchun  DRAM  tizimli  plata  va  protsessor  bilan  sinxronlashtirilgan 

bo‘lishi  kerak.  Protsessor  taktli  chastotasi  16  MGts  ga  ko‘tarilsa,  DRAM  ni 

protsessor  bilan  sinxronlashtirish  mumkin  bo‘lmay  qoladi,  shu  sababli  ishlab 

chiquvchilar shaxsiy kompyuterlarda SRAM ni ishlatishni boshladilar. Bu 1986 va 

1987  yillarda,  16  va  20  MGts  chastotada  ishlovchi  386  protsessorli  ShK  paydo 

bo‘lganidan  keyin  boshlandi.  Aynan  shu  shaxsiy  kompyuterlarda  dastlabki  kesh-

xotiralar ishlatildi, ya’ni protsessor bilan ma’lumotlarni almashib turuvchi SRAM 

mikrosxemalariga  o‘rnatilgan  tezkor  bufer.  Keshning  tezkorligini  protsessor 

tezkorligi  bilan  solishtirish  mumkin,  kesh  nazoratchisi  protsessorga  ma’lumotlar 

---

 

24 

talabini  bilishi  va  tezkor  kesh-xotiraga  zaruriy  ma'lumotlarni  yuklaydi.  U  holda 

protsessorga beriladigan xotira manzili ma’lumotlari operativ xotiradan emas, balki 

tezkorligi birmuncha past bo‘lgan tezkor keshdan yuboriladi.  

Kesh – xotira “soddalik” miqdorini qisqartirishga va kompyuter tezkorligini 

oshirishga  imkon  beradi.  Ma’lumotlarni  protsessorda  hisoblash  jarayonida  kutish 

vaqtini  minimallashtirish  uchun  zamonaviy  shaxsiy  kompyuterlarda  odatda  ikki 

tipdagi  kesh-xotira  qaraladi:  birinchi  darajali  kesh-xotira  (L1)  va  ikkinchi