Классические законы г

Yasaviya  tariqati.  Shayx  Ahmad  Yasaviy  (v.  1166-67  y.)  va  uning  shogirdlari  nomi 

bilan bog’liqdir. Ahmad Yasaviy sufiylik tariqatining targ’ibotchisi bo’lish bilan birga 

shoir  ham  edi.  Yasaviy  g’oyalari  bir  necha  marotaba  turli  tahrirda  nashr  etilgan 

«Devoni  hikmat»da  jamlangan.  Ammo,  tadqiqotchilar  orasida  uning  Yasaviyga 

taalluqliligi  ilmiy  muammo  sifatida  bahs  etilayapti.  Uning  fikricha,  dunyoning  noz-

ne’matlarini so’ragan kishi sufiy emas, balki zuhd va taqvoni ixtiyor etib, umrini toat-

ibodatda  hamda  yig’i  bilan  o’tkazgan  kishi  asl  sufiydir.  Uning  «hikmatlar»i  xalq 

orasida keng tarqalgan. 

By  tariqat  asoschisi  Xoja  Ahmad  Yasaviy  bugungi  Qozog’istonning  janubidagi 

Chimkent viloyati, Sayram qishlog’ida dunyoga kelgan. Ba’zi manbalarga qaraganda, 

u Yasida (hozirgi Turkiston) tavallud topgan. Rivoyatlarga ko’ra, bu yerda u Arslon-

bob  ismli  mashhur  shayxning  xayrli  duosiga  erishgan.  Oddiy  xalq  ommasi 

anglaydigan  uslubda  sufiyona  hikmatlari,  she’rlari  bilan  atrofdagi  odamlarni  xaq 

yo’lga  chaqiradi,  ularning  ma’naviyatiga  kuchli  ta’sir  ko’rsatadi  She’r-hikmatlari 

«Devoni xikmat» nomi ostida kitob holiga keltirilgan. Ahmad Yasaviy hayotligidayoq 

uzoq  o’lkalarga  muridlarini  jo’natib,  o’z  tariqatini  keng  tarqatishga  harakat  qildi. 

Yasaviy riyozat, chilla, zikr va mujohadaga kuchli ahamiyat berib, hayotining aksari 

qismini  chillaxonada  o’tkazdi.  Uning  hayoti  va  karomatlari  haqida  ko’plab 

manoqiblar saqlanib qolgan. 

Yasaviy  tariqatida  jahriy  zikr  ijro  etiladi.  Zikr  chog’ida  darvishning  tomog’idan 

arraning  tovushi  kabi  ovoz  chiqqani  uchun  Yasaviya  zikriga  «zikri  arra»,  «zikri 

minshoriy» deyiladi. Bu zikr quyidagicha ijro etiladi: darvish ikki qo’lini tizzasi ustiga 

qo’yib, nafasini qorniga chiqarib «ha» deb, yana qorni tomonidan nafas olib bosh, bel, 

yelka qimirlamagan holda «Hayy» deydi va zikr shu tarzda davom etadi. Zikrning 12 

zarb turi ma’lumdir. Yasaviylikda xilvatga ham katta ahamiyat beriladi. 

Bu  tariqatda  muhim  o’rin  tutgan  asoslar  quyidagilardan  iborat:  Allohni  tanish 

(ma’rifatulloh), mutlaq jo’mardlik, rostgo’ylik, o’zini Allohga topshirish (tavakkul) va 

teran tafakkur. 

Yasaviya  tariqati,  asosan,  sunniy  e’tiqodiga  amal  qilish  bilan  birga  Xuroson 

malomatiya  maktabidan  biroz  ta’sirlangani  sababli,  terma  madaniyat  asosiga  ega. 

Uning  xususiyatlari  keyinchalik  yuzaga  kelgan  ko’plab  tariqatlarda  aks  etgan.  Hatto 

Naqshbandiyani  Yasaviyaning  bir  shahobchasi  deb  biluvchilar  ham  bor.  Ahmad 

Yasaviyning  eng  mashhur  xalifalaridan  Sulaymon  Hakim  ota  Boqirg’oniy  (v.  1186 

y.), Sufiy Muhammad Donishmand az-Zarnuqiy va boshqalar ma’lum.