Классические законы г

 

 

7- Mavzu: Markaziy Osiyo mutaffakkirlarining ma’naviy me’rosi. 

 

Reja: 

---

 

 

56 

 

1.Islom dining manbalarini o’rganishda Mavorounnahr olimlarining o’rni 

2. Markaziy Osiyoda Islom dini madaniy-ma’naviy me’rosi 

 

 

1. 

Islomning  Markaziy  Osiyoga  tarqalishi  tufayli  bu  yerda  juda  ko’p  mahalliy 

islom olimlari – hadisshunos, Qur’on tavsifshunoslari va islom dini qonun qoidalari, 

yo’l-yo’riqlari bilan shug’illanuvchi yuzlab mashhur, Islom dunyosi tan olgan olimlar 

yetishib chiqdilar. Bular Islom dini borasida jahon faniga o’zlarining ulkan hissalarini 

qo’shib ketdilar. Ularning asarlari hozirgacha Islom dini hukmron yoki xalqi shu dini 

qabul  qilgan  davlatlardagi  diniy  madrasa  va  institutlarda  asosiy  qo’llanma  sifatida 

o’qittirib kelinmoqda. Ular Markaziy Osiyo shuhratini musulmon dunyosi miqyosiga 

ko’targan mashhur olimlardir. 

 

Mumtoz  (klassik)  Islom  davrida  Buxoro,  Samarqand,  Marv,  Urganch,  Balx 

diniy va dunyoviy ilmlarning markaziga aylangan. Najmiddin Nasafiy “Kitob al-qand 

fi-zikri  ulamoi  Samarqand”  asarida  bu  shaxarda  “O’rta  asrlarda  yashagan  ko’pdan-

ko’p (mingdan ortiq)fiqh olimlari, hadis rivoyatlari va boshqa ko’p sohalarda qalam 

tebratgan  ilm  ahllari  haqida  mukammal  ma’lumot  beradi  ”.  birgina  Samarqantda 

mingdan ortiq ijodkorlar faoliyat ko’rsatgan.  

 

Buxoroda ham bu davrda Samarqantdan kam ijodkor yashamagan. Bu madaniy 

va  ma’naviy  taraqqiyotimizning  qay  darajada  sermahsul  va  yuksak  bo’lganini 

ko’rsatib  turibdi.  Buxoro  haqqoniy  ravishda  Xanafiya  mazhabi  va  Naqshbandiya 

ta’limotining  butun  Islom  dunyosidagi  yetakchi  nazariy  va  uslubiy  markaziga 

aylandi. Shosh, Termiz, Nasaf, Urganch, Xiva va yurtimizning boshqa shaharlarining 

ham  Islom  ta’limotida,  madaniyati  va  ma’naviyatiga  qo’shgan  hissasi  yetishtirib 

bergan allomalari beqiyosdir. 

 

Jug’rofik  jihatdan  o’rta  asrlarda  bizning  mintaqamiz  islom  dunyosining 

chekkaroq hududi bo’lsada, ilmiy, madaniy va ma’naviy jihatdan uning eng qudratli 

markazlaridan biri edi. Bejiz bu davrda “Samarqand yer yuzining sayqalidir, Buxoro 

islom dinining quvvatidir”degan naql paydo bo’lmagan. 

 

Markaziy  Osiyoda  Islom  ta’limotini  o’rganish  hamda  uni  ijobiy  yo’lda 

sarflagan 56ta alloma, 59ta mashhur fan arboblari, 25ta adib, shoir va tilshunoslar va 

50dan  ortiq  hattodlar  Islom  ta’limotini,  manbalarini  o’rganishda  o’zining  katta 

hissalarini qo’shgan. 

 

Bu  o’rinda  Islom  manbalarini  o’rganishda  o’zining  buyuk  xizmatlari  bilan  iz 

qoldirgan  bir  necha  olimlarni  aytish  mumkin:  Imom  Al  Buxoriy  (810-870 

Payg’ambar  s.a.v)  vafotlaridan  keyin  u  zotning  aytgan  so’zlari  (hadis)  va  sunnalari 

(hayot tarzlari va qolgan ishlari)ni to’plash, kitob shakliga keltirish VIII asr oxiridan 

boshlanib, X asrga kelib butun Islom olami tan olgan oltita hadislar to’plami vujudga 

keldi. Bular asosan Markaziy Osiyolik muhaddislar Imom Buxoriy, Imom Muslimiy, 

Imom  Termiziy,  Imom  Nasoiy,  Imom  Abu  Dovud  va  Imom  Mujjalar  qalamiga 

mansub.  Bular  qatoriga  yettinchi  qilib  Imom  Doriniy  Samarqandiyni  ham 

qo’shadilar.  Hadis  olimlarining  rahnamosi,  alloma,  imomlar  imomi  Abu  Abdulloh 

Muhammad ibn Ismoil ibn Ibrohim al-Buxoriydir. 

 

Imom al-Buxoriyning mashhur asarlari 15ta bo’lib, eng buyuk asari “Al-Jomiy-

as-Sahih” bo’lib, bu kitob “Sahih al-Buxoriy” nomi bilan yuritiladi. 

---

 

 

57