Talabalar hayotida stress sabablari oqibatlari va oldini olish yo’llari

1. Bolalik  ta‟sirlanish yuqori bo‟lib, organizmning hali kurashish qobiliyati 

kam ; 

2. Kamolotga  yetish  davri  organizm  chiniqqan  va  barcha  ta‟sirotlarga 

adaptatsiyalanish qobiliyatiga ega); 

3. Qarilik, holsizlanish, kurashishga kuchi yetmasligi va oxiri o‟lim. 

Selyening  fikricha:  inson  adaptatsion  kuchini  ehtiyotkorlik  bilan  sarflashga 

o‟rganishi  lozim.  Bu  tushunchani  u  shamni  yonishiga  o‟xshatadi.  Agar  barcha 

zaxiramizni  sham  deb  tasavvur  qilsak,  uni  yonishi  turli  xil  bo‟lishi  mumkin. 

Masalan, shamni ikki tomonini yoqib tezda tugatishimiz ham mumkin yoki ehtiyot 

qilib  faqat  bir  tomonlama  yoqib  uni  ko‟p  vaqt  davomida  ishlatishimiz  ham 

mumkin. 

1936 – yilda Selye  biologik stressga javob sindromini ifodalagandan so‟ng 

stressorga  javoban  organizmda  boshqa  nomalum  bo‟lgan  bioximiyoviy  va 

strukturaviy  o‟zgarishlar  borligini  aniqladi.  Uning  fikriga  ko‟ra,  stress 

reaktsiyasida  asosiy  rol‟ni  gormonlar  o‟ynaydi  deydi.  Adrenalinni  ko‟p  ishlab 

---

 

13 

chiqarilishi organizmni stressor ta‟siriga birlamchi reaktsiyasidir. Stressni ta‟siri va 

ularni darajali ifodalanishida, buyrak usti bezlarini va u ishlab chiqargan gormonlar 

- kortikosteroidlar asosiy vazifani bajaradi. 

Gans Selye asab tizimidagi stressni paydo bo‟lishida ishtirok etishini ko‟rib 

chiqmagan,  ammo  uni  ahamiyati  katta  ekanligini  tasdiqlagan.  Shunday  qilib  XX 

asrda  juda  katta  kashfiyotga  ta‟rif  berildi,  buyrak  usti  bezlarining  kattalashishi, 

oshqozon  ichaklarni  yaralanishi  kabi  stressni  ob‟ektiv  belgilari  aniqlangan.  Bu 

belgilar  boshqa  shifokorlar  tomonidan  ham  tasdiqlangan,  ammo  stressni 

noan‟anaviy  sindromlari  mavjudligi  aniqlanmagan  edi.  Selye  bu  yangi 

konseptsiyani ifodalab, sindromni aniq yakka ko‟rinishlarini ko‟rsatib berdi [14]. 

Dastlabki ishlarini stressni biologik sistemada barcha o‟ziga xos bo‟lmagan 

o‟zgarishlarni  keltirib  chiqargan,  o‟z  ichiga  qamrab  olgan  o‟ziga  xos  sindrom 

holatidir  deb  ta‟riflaydi.  Keyinchalik  esa  Selye  “Distressiz  stress”  (“  Стресс  без 

дистресса”﴿ kitobida stressni aniq va to‟g‟ri ta‟riflaydi. Stress bu organizmni unga 

qo‟yiladigan barcha talablarga, o‟ziga xos bo‟lmagan javobidir. Selyeni “Distressiz 

stres  ” kitobidagi adaptatsion sindrom haqidagi tushunchalarni iloji boricha saqlab 

qolishga  uringan.  Chunki  bu  tushunchalarni  qisqa,  tushunarli  va  aniq  ifodalagan. 

Selye  bu  haqda  20  dan  ortiq  monagrafiya  va  ko‟plab  maqolalar  chop  ettirgan. 

Halqaro stress institutini tashkil qilib, ko‟p yillar davomida boshqarib kelgan [15]. 

Selye  ko‟p  mamlakatlar  olimlarini  birlashtirgan  va  stess  muammolarini 

yechib,  izlanishlar  olib  borgan,  hamda  bu  sohada  ko‟p  yutuqlarga  erishgan. 

Kanadalik  olimning  nazariyalari  tibbiyotning,  ilmiy,  nazariy  rivojlanishiga 

samarali asosiy fundamental hissa qo‟shgan.