1-tema. Qaraqalpaq tili – mámleketlik til. Qaraqalpaq álipbesi. Jazıw hám onıń tariyxı. Joba

Qaraqalpaq jazıwı hám onıń tariyxı. Jazıwda jumsalatu

ǵın barlıq háriplerdiń 

qabıl etilgen belgili bir tártip penen izbe-iz jaylastırılıwı álipbe dep ataladı. Álipbe 

sózi arab háripleriniń atınan kelip shıqqan arabsha a – alif, b – be dep ataladı. Alfavit 

sózi  grek  háripleriniń  atınan  kelip  shıqqan  grekshe  a  –  alfa,  v  –  vita  dep 

atal

ǵan.Russha azbuka sózi de usınday jol menen qálipleskeń eski slavyansha a – 

az, b – buki dep atalıp, azbuka sózi kelip shıqqan. 

---

Qaraqalpaq  xalqı  1924-jılı  arab  jazıwına  tiykarlanǵan  álipbeni  qabıl  etti.  Bul 

álipbede dáslepki gazeta hám jurnallar, mektep sabaqlıqları jazıla basladı. Biraq arab 

álipbesindegi  háripler  tórt  turli  bolıp  jazıladı  jeke  turǵanda,  sózdiń  basında, 

ortasında,  aqırında  turǵanda  bólek  tańbalar  menen  belgilenedi.  Usı  qıyınshılıqlar 

sebepli  onı  xalıqtıń  tez  ózlestiriwi  mumkin  bolmadı.  Sonlıqtan  1928-jılı  latın 

jazıwına  tiykarlanǵan  álipbe  qabıl  etildi.  Bul  qabıl  etilgen  álipbeni  xalqımız  tez 

ózlestirdi. Biraq sol waqtaǵı dáwir siyasatı sebepli 1940-jılǵa kelip kirill jazıwına 

tiykarlan

ǵan qaraqalpaq álipbesi qabıl etildi. Onda 35 hárip boldı. 1957-jılǵa shekem 

ol álipbede qaraqalpaq tiliniń ózine tán ózgesheliklerin bildiretu

ǵın ayırım seslerge 

(ү, ў, ө, ғ, ә, ң) óz aldına háripler qabıl etilmedi. Tek 1957-jılı  házirgi  hárekettegi 

álipbe qabıl etilip, onda 57 tańba boldı hám ol 1960-jıldan baslap qollanılıp kiyatır. 

Burın

ǵı Keńes hukimeti tarqap, onıń quramındaǵı awqamlas respublikalar óz 

aldına 

mámleket 

bolıp 

duzile 

basladı. 

1993-jıldan 

baslap 

Ózbekstan 

Respublikasında  latın  jazıwına  tiykarlan

ǵan  jańa  álipbege  ótiw  boyınsha  jumıslar 

baslandı.  Bunda

ǵı  gózlengen  maqset  -  jazıwımızdı  ele  de  jetilistiriw,  sóylew  tili 

menen jazıwdı jaqınlastırıw, texnikalıq qurallardı meńgeriwdi jeńillestiriw. Sonday-

aq joqarıda aytqanımızday, dunyanıń kópshilik xalıqları latın jazıwına tiykarlan

ǵan 

álipbelerden  paydalanadı.  Bul  álipbe  tiykarında  jazılǵan  ádebiyatlardı  oqıp 

tusiniwimizdi tezlestiriwde jańa álipbege ótiw ulken áhmiyetke iye. 

Qaraqalpaqstan  Respublikasında  bul  ba

ǵdarda  bir  qatar  jumıslar  ámelge 

asırıldı. Qaraqalpaqstanda «Latın jazıwına tiykarlan

ǵan álipbege ótiw haqqındaǵı» 

Ózbekstan  Respublikasınıń  1993-jılı  2-sentyabrdegi  nızamına  muwapıq 

Qaraqalpaqstan  Respublikası  Ministrler  Keńesi  1993-jılı  8-sentyabrde  latın  jazıwı 

negizinde  jańa  qaraqalpaq  álipbesin  tayarlaw  boyınsha  sheshim  qabıl  etti.  Usı 

tiykarda  1994-jılı  latın  jazıwına  tiykarlan

ǵan  jańa  qaraqalpaq  álipbesiniń  joybarı 

qabıl etildi. 1996-1997-oqıw jılınan baslap 1-klassqa bar

ǵan mektep oqıwshıları jańa 

álipbede oqıy basladı. Álipbege sońǵı ret 2016-jılı 10-iyunda ózgeris islendi. 

 

 

 

---

2016-jıl 10-iyunda qabıl etilgen latın jazıwına tiykarlan

ǵan  

JAŃA QARAQALPAQ  ÁLIPBESI