Самиси ўқув услубий

 
 
 
 
3- расм. Бозор ва унинг элементлари 
Келтириб ўтилган расмдан қатъий хулоса қилиш мумкинки: нарх талаб 
ва таклифни мувофиқлаштирган ҳолда сотувчи ва харидорнинг бир бирига 
зид бўлган иқтисодий манфаатларини юмшатиб, бозор муносабатларида 
асосий ўринга эгадир.  
 
2.Бозорни тадқиқ этишнинг моҳияти ва мазмуни 
 
Бозорни тадқиқ қилиш - маркетинг тадқиқотларининг маълум бир 
7
Qosimova M.S., Abduhalilova L.T. Marketing tadqiqotlari. O’quv qo’llanma. - T.: TDIU, 2012. - 189 b. 
Бозор 
Нарх 
Фойдани 
кўпайтириш 
Фойдалиликни 
ошириш 
Таклиф 
Талаб 

---

қисмидир, холос. Фақатгина шартли равишдагина уларни маркетинг 
тадқиқотларининг асоси деб қабул қилиш мумкин. Бозорни тадқиқ қилиш 
жараёнида қуйидагилар аниқланади: 
 бозорга киритилаётган ёки унда мавжуд бўлган маҳсулотнинг мумкин 
бўлган сотиш миқдори; 
 товарнинг истеъмол хусусиятидаги ва бошқа характеристикаларининг 
ўзгариши тенденцияси; 
 истеъмолчиларнинг ёши, жинси, ҳудудий жойлашуви, ижтимоийкелиб 
чиқиши, оиласидаги кишилар сони, ўзини тутиши, даромадлилик даражаси 
бўйича истеъмолчилар гуруҳини аниқлаш; 
 ассортиментни режалаштиришда, сотиш ва рекламани ташкил қилишда 
харидорларнинг истагини аниқлаш; 
 маҳсулотнинг сотилиши миқдори, унинг умумбозор сиғимидаги улуши 
(ҳудудлар ва сегментлар бўйича хам); 
 фирманинг рақобатдошлигини ва унинг бозордаги ўрни. 
Кўриниб турибдики, бозор тўғрисидаги маълумотлар миқдори катта ва 
турли характерга эга. Шунинг учун бозорни тадқиқ қилишда турли билим 
соҳаларининг мутахассислари қатнашадилар ва бу тадқиқотлар анча 
қимматга тушади, лекин фирмалар бозорни иложи борича тезроқ 
ўзлаштириш мақсадида харажатлардан қочмайдилар, чунки рақобатчилар 
бозорда янги рақобатчи пайдо бўлишини олдини олиш учун қарши чоралар 
кўрадилар. Шунингдек тадқиқотлар жараёни, айниқса, унинг натижалари 
олинганидан кейин ва фирма уларни маркетинг концепциясини асослаш учун 
қабул қилингандан сўнг товарни синовли сотишни ташкил қилиш 
бошланади. Бу жараённинг асосий вазифаси, фирманинг бозордаги самарали 
ўрнини аниқловчи ўзига хос омилларни ўрганишдир.
Бозорни маркетинг нуқтаи назаридан ўрганиш ўз олдига компаниялар, 
фирма (корхона) товарларини самарали сотиш имконини, унинг кенгайиш 
учун янги сегментлар, сифатини яхшилаш, заҳиралар ва янги товарлар 
яратишни, истеъмолчилар талабини қондириш ва юқори фойда олишни 
мақсад қилиб қўяди. Бу мақсадни амалга ошириш учун чуқур маркетинг 
тадқиқотлари амалга оширилади. Бозорни маркетинг нуқтаи назаридан 
тадқиқ қилишнинг вазифаси, ишлаб чиқариш ва унда чиқадиган 
товарларнинг 
бозор 
ва 
истеъмолчининг 
юқори 
талабларига 
мослаштиришдан иборат. Бу нарса фирманинг юқори рентабелли, рақобатга 
бардошли фаолияти асосида амалга ошириш керак.