T. Qudratov N. Fayziyeva

14.3. Mahsulot sifatini tahlil qilish uslubi 
Qishloq  xo’jalik  korxonalari  faoliyatining  asosiy  samaradorlik  ko’rsatkichlaridan 
biri bo’lib, mahsulotlarning sifati hisoblanadi. Mahsulotlar sifatining oshishi mamlakat 
iqtisodiyotining  rivojlanishida  hamda  aholining  moddiy  farovonligini  oshishida  ijobiy 
ro’l o’ynaydi. 

---

73 
 
Mahsulot sifati ma’lum ko’rsatgichlar yordamida ifodalanadi. Masalan, paxtaning 
sifati uning navlari bilan, donnning sifati uning sinflari bilan, qoramol go’shtining sifati 
semizlik kategoriyalari bilan (yuqori, o’rta, o’rtadan past va oriq kategoriyalari), sutning 
sifati uning yog’lilik darajasi bilan ifodalanadi. Shunday tasnifiy belgilar boshqa qishloq 
xo’jalik  mahsulotlarida  ham  mavjud.  Mahsulot  sifatining  oshgan  yoki  kamayganligini 
aniqlash uchun avvalo uning sifatini ifodalovchi o’rtacha ko’rsatkichni (koeffisiyentni) 
hisoblab olish zarur, ya’ni paxta bo’yicha o’rtacha navlik koeffisiyentini, sut bo’yicha 
o’rtacha  yog’lilik  koeffisiyentini,  qoramol  bo’yicha  o’rtacha  semizlik  keffisentini  va 
boshqa  mahsulotlar  bo’yicha  ham  o’rtacha  keffisiyentlarni  hisoblab  olish  kerak. 
O’rtacha  koeffisiyentlar  yordamida  mahsulot  sifatining  dinamikasini  (yoki  rejasining 
bajarilishi) qiyoslash orqali tahlil qilinadi. 
Mahsulot sifatining oshishi o’z navbatida sotilgan mahsulot miqdori va hajmining 
oshishiga  hamda  foydaning  ko’payishiga  va  rentabellikning  oshishiga  olib  keladi. 
Mahsulot  sifatining  oshishi  unga  bo’lgan  talabning  oshishiga  sababchi  bo’ladi. 
Mahsulot sifatining oshishi bozorda raqobat kurashida yutib chiqish yoki o’z mavqyeini 
ushlab  turish  imkoniyatini  yaratadi.  Sifatli  mahsulot  bozorda  yuqori  baholarda  sotilib, 
qo’shimcha daromad olib kelish manbaiga aylanadi. 
Mahsulot  sifatini  tahlil  qilishning  asosiy  maqsadi  bo’lib,  ishlab  chiqarilgan  va 
sotilgan  mahsulotning  sifatiga  baho  berish  hamda  sotilgan  mahsulot  bo’yicha  pul 
daromadi  hajmining  va  foydasining  ko’payishiga  (yoki  kamayishiga)  uning  tegishli 
ta’sirini aniqlash hisoblanadi. 
Mahsulot sifatining tahlilini sotilgan paxta misolida ko’rib chiqamiz. 
Sotilgan  paxta  sifati  o’rtacha  navlik  koeffisiyenti  va  o’rtacha  sotish  bahosi 
ko’rsatkichlari bilan ifodalanadi.