|
10.3. Raqobatning kuchayishi sharoitida mintaqalarni
rivojlantirishning investitsiyaviy-innovatsion strategiyasi.
Bugungi kun sharoitlarida texnologiyalar qanchalik mintaqaviy
rivojlanish siyosatini namoyon etishi va raqobatbardoshlikni oshirish
vositasi sifatida texnologiyalarni rag’batlantirishning mintaqaviy inves-
titsiya-innovatsiya strategiyasini qanday qilib shakllantirish kerakligi
muammosi dolzarb ilmiy-amaliy muammo bo’lib qolmoqda. Xalqaro va
mahalliy
tajriba
shuni
kursatadiki,
iqtisodiy
o’sish sur’atlari
sekinlashayotgan mintaqalarda moddiy ishlab chiqarishda juda ko’p ish
o’rinlari yo’qolib boradi, shuningdek, xizmatlar soxasi ham nisbatan sust
rivojlanadi. Demak, bundan muxim xulosaga kelish mumkin: moddiy
ishlab chiqarishning rivojlanishi xizmatlar sohasining o’sishiga olib keladi,
ammo buning teskarisi emas. Mazkur sohalar o’rtasidagi aloqalar uyg’un
emas, ya’ni xizmatlar sohasini rivojlantirish moddiy ishlab chiqarishning
pasayishini qoplay olmaydi. O’zbekiston uchun buning ma’nosi - qishloq
xo’jaligi va iqtisodiyotning boshqa tarmoqlarida ishchi kuchining
bo’shashi xizmatlar sohasidagi bandlikning tegishicha ortishiga olib
kelmaydi. O’zbekistonda mehnatga layoqatli aholining ancha qismi band
emas. Respublikaning iqtisodiy faol aholisi umumiy sonidan tahminan
71% ijtimoiy ishlab chiqarishda band, bandlar umumiy soninining 77%
iqtisodiyotning noishlab chiqarish sohasiga to’g’ri keladi
40
.
Moddiy-texnologik innovatsiyalar investitsiyaviy jarayon vositasida
40
Yusupova N.M., Maxmudov Ye.A. Davlatning investisiya siyosati ...- T., 2006,31 b .
151
joriy etilishi bois, mintaqani rivojlantirish investitsiyaviy strategiyasining
quyidagi turlarini ajratib kursatish mumkin:
- taqlidiy, texnologik yetakchilar yutuqlarini uyg’un takror ishlab
chiqarish va bozorning bo’sh bo’g’inlarini samarali o’zlashtirishga
yo’naltirilgan;
- innovatsion, yuqori keskinlik darajasiga ega yangiliklarni mustaqil
ishlab chiqish va joriy etish orqali texnologik yetakchilikni ta’minlaydi;
- asosiy mahsuloti innovatsiya bo’lgan kompaniyalar, firmalar va
bo’linmalar xizmatlaridan foydalanishning venchur strategiyasi.
Mintaqaning
investitsiya-innovatsiya
strategiyasini
amalga
oshirishda ilmiy tadqiqot firmalari va bo’linmalarining xizmatlaridan
foydalanishning turli variantlari, shuningdek, tashqiliy aloqalar va ularni
moliyalash usullari venchur strategiya deb ataladi. Ushbu usulning o’ziga
xosligi shundan iboratki, u kapitalning turli shakllari: aktsionerlik, ssuda,
tadbirkorlikning uyg’unligidan iborat. Bunday tahlil shuni kursatadiki,
alohida mintaqalar o’rtasida innovatsion salohiyatdan foydalanish
jadalligidagi farqlar ko’pincha muayyan korxonalarning texnikadan
samarali foydalanish imkoniyatlari o’rtasidagi tegishli farqlarga borib
taqaladi. Shuning uchun markazda chetga nisbatan joriy etish
sur’atlarining yuqoriligini qishloq joylarini kam-sitish sifatida qarash
noto’g’ri.
O’zoq muddatli istiqbolda, mamlakat iqtisodiyotidagi tarkibiy
siljishlarga,
foydadan
tashqari,
globallashtirish
bilan
bog’liq
tavakkalchiliklari ham ta’sir kursatishi .mumkin, ular qatoriga quyidagilar
kiradi:
- Jahon Savdo Tashqiloti (JST) qoidalari va talablarida eksport
subsidiyalarini cheklash, xorijiy shaxslarni investitsiya faoliyatida
kamsitishni ta’qiqlash, eksport va importni majburiy litsenziyalanishiga,
sanoat mollari uchun yuqori import tariflariga yo’l qo’ymaslik;
- xalqaro tashqilotlarning moliyaviy ochiqlikni talab qilishi,
shuningdek, xorijiy kapital oqimining salmogush siljishi tufayli beqarorlik
yuzaga kelishi xavfining ortishi, bu esa makroiqtisodiy boshqaruv sifatiga
va mamlakatda barqaror ijtimoiy-iqtisodiy vaziyatni ta’minlashni talab
etadi;
152
- to’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalarni jalb qilish uchun
raqobatning kuchayishi. Ilg’or xorijiy texnologiyalardan nusxa olish
imkoniyatining pasayishi, aqliy mulkka oid xalqaro huqular himoyasining
keskinlashishi, mamlakatning tashqi qarzlari oshishi xavfi mavjudligi
tufayli jahon taraqqiyotidan chetda qolish xavfi.
Shunday qilib, bizning fikrimizcha, hukumat barcha korxonalarda,
jumladan yirik korxonalarda innovatsion faoliyatni qo’llab-quvvatlashi
lozim. Innovatsion gigantlar jahon bozoriga chiqishda ko’proq
imkoniyatlarga ega, bu esa, o’z navbatida, mamlakatga qo’shimcha
valyuta oqimini ta’minlaydi.
Shu munosabat bilan ta’kidlash joizki, raqobat o’z holicha global
maqsad sifatida emas, balki O’zbe-kiston Respublikasining ijtimoiy
vazifasini -mamlakatning barcha fuqarolari farovonligini oshi-rish
vazifasini hal qilish vositasi sifatida zarurdir. Bundan tashqari, raqobat
muxitida ishlab chiqarilgan mahsulot uchun talab bo’lmaganligi, ya’ni
cheklangan tabiiy resurslardan oqilona foydalanilma-ganligi holatlari ham
uchrab turadi.
U yoki bu investitsiya-innovatsiya strategiyasini tashlashdan oldin
mintaqaviy rivojlanish darajasi-ni va mintaqa raqobatbardoshligini
baholash talab etiladi.
Mintaqalarning iqtisodiy rivojlanishi yo’nalishlarini eng yuqori
darajada asoslash va uning o’ziga xos xususiyatlarini to’liqroq hisobga
olish uchun, fikrimizcha, muayyan vazifa yoki muammolar yig’indisi
nuqtai nazaridan mintaqaga har tomonlama chuqur ta’rif beradigan o’zaro
bog’liq kursatkichlarning butun tizimini e’tiborga olish lozim.
Mintaqaviy salohiyat, jumladan, ilmiy salohiyatning hozirgi ahvoliga
faqat talay omillarni tadqiq qilish yo’li bilan to’liq ta’rif berish mumkin.
Ammo, omillarning soni ko’payganda aniqlangan aloqalar-ning ta’rifi
murakkab vazifaga aylanib qoladi. Mintaqaviy salohiyatning hozirgi
ahvolini umumlashtirilgan omillar yoki ularning ichki, ob’ektiv mavjud
qonuniyatlarini aks ettiruvchi asosiy qismlari yordamida ta’riflash zarurati
tug’iladi.
153
Do'stlaringiz bilan baham: |
