Muallifdan

ЭНАМ АЙТГАН ЭРТАК 
- Ҳа эркатойим, беданалар ё Оллоҳ деб сайрайди. Улар 
жаннат қушлари-да, шунинг учун ҳам Оллоҳнинг номини 
унутмайдилар. Жим ётсанг, бир чиройли эртагим бор, айтиб 
бераман, фақат, тойлоғим, қўлингни маммамдан ол, қитиғим 
келяпти, асалгинам, ширингинам ўзимнинг... 
- Бир бор экан, бир йўқ экан, қадим-қадим замонда қорли 
тоғлар ортида, ям-яшил водийлар бағрида, серсув ўтлоқлар 
даласида гала-гала эркин қушлар яшаркан, ўз тилларида ёқимли 
қўшиқ куйлаб, Оллоҳга ҳамду сано айтишаркан. Шулар орасида 
икки бедана ҳам бор экан, бири эркагу бириси урғочи экан... 
- Эна, улар эру хотин эканми? - деб сўрадим. 
- Ҳа, эру хотин экан, - дейди энам. 
- Тўйлари ҳам бўлган эканми? 
- Жим ёт, бўлмаса эртак айтмайман. 
- Йўқ, айтинг, тўй қилишадими? 
- Аввал, Азаматим, эртагимни айтиб бўлай, кейин тўйларини 
ҳам айтиб бераман. 
Ўша икки бедана сен айтгандек эру хотин экан, тонг саҳарда 

---

Худойберди Тўхтабоев. Жаннати одамлар 
www.ziyouz.com
kutubxonasi 
165 
165
уйғонишаркан, эркаги урғочисига атаб ёқимли овоз билан ашула 
айтаркан, томоғинг остидаги мунчоқ холларинг чиройли, 
қанотинг тагидаги кумуш парларинг чиройли, деб куйларкан, 
урғочиси унга чиройли йўрғалашлар қиларкан, олтин 
қанотларини ёзиб ўйинлар кўрсатаркан; урғочиси тухум қўйиб 
босиб ётганда эркаги тумшуғида унга дон, сув келтириб 
бераркан, бошқа қушлар чўқимасин, деб ёнгинасида ўтириб 
пойлоқчилик қиларкан. Ниҳоят, жўжалар тухумларни ёриб 
чиқибди, вой, бирам нозик, бирам чиройли эканларки, ота-
оналари севиниб бедазорни бошларига кўтариб сайраб 
юборишибди. Ё Оллоҳ, ё Оллоҳ деган ёқимли овоз бутун 
яйловларни қоплаб кетибди, йўрғалаб юришни, дон топишни, 
қисқа-қисқа учишни ўргатишибди. Ва бир куни оналари ака-
укани ёнига ўтқазиб насиҳат қилибди: "Ўғилларим, энди биз 
оталаринг билан бошқа яйловга учиб кетамиз, сизлар катта 
бўлиб қолдиларинг, мустақил яшайсизлар. Вақти келиб 
ўзларингга хотин таниаб оласизлар, оталаринг билан менга 
ўхшаб бола кўрасизлар... Фақат илтимосим шуки, пашша билан 
чувалчангни еманглар, маст қилиб қўяди, маст бўлиб 
қолсаларинг Оллоҳни унутиб қўясизлар, эгатлар орасига атайлаб 
сочиб қўйилган донларни ҳам еманглар, ёнига тузоқ қўйилган 
бўлади, қўлга тушиб қоласизлар... Хайр, болаларим, мен энди 
тезроқ учиб оталарингни олдига етиб олай... 
Шундай қилиб она бедана осмонга парвоз қилибди... Ёлғиз 
қолган ака-ука тақдирга тан бериб яшай бошлабдилар, пашша 
емабдилар, чувалчанг тутмабдилар, курмаклардан, ёввойи 
қўноқларнинг донидан еб вояга етибдилар. Худойи таоло уларга 
шундай кучли, ёқимли овоз берибдики, сайраганларида бахмал 
водийдаги барча сайроқи қушлар жим қоларкан, ям-яшил 
кўкатлару дарахтларнинг олтин барглари ҳам нафас олишдан 
тўхтаркан. Ё Оллоҳ, ё Оллоҳ деб сайраганларида ёқимли 
овознинг илоҳий сеҳридан бутун олам жаннатий ҳолатга 

---

Худойберди Тўхтабоев. Жаннати одамлар 
www.ziyouz.com
kutubxonasi 
166 
166
кираркан. Анҳорнинг нариги юзидаги бедазорда оналаридан 
ажралган икки урғочи беданалар ҳам аста-секин вояга етиб, 
ўзларига оро бериб, биз ҳам ўзимизга жуфт топсак эди, дея орзу 
қилиб юрган эканлар. Ака-ука бедаларнинг маст қилувчи 
овозларини эшитиб, • беихтиёр чурук айтиб юборибдилар, 
шундай ёқимли, шундай ширали ва эркаловчи чурук 
айтибдиларки, эркак беданаларнинг қалбларини дарҳол ром 
қилиб олибди, энди ҳар куни бир-бирига вовақлашиб, чурук 
чалиб ишқ-муҳаббат изҳор қилишаркан. Ниҳоят, қўшиладиган 
кун ҳам келибди. Ака- укалар тонг саҳарда туриб қанотларига 
оро берибди, патларини тумшуқлари билан силаб яна оламни 
ёқимли овозга тоидириб сайрашиб, бедазор оралаб кетган 
силлиққина йўлакчадан йўрғалаб боришибди. Вой, худойим, 
кутилмаганда икковларининг ҳам нозик оёқчалари қил тузоққа 
илиниб қолибди. Икковлари ҳам питирлашиб фарёд чекишибди. 
Новча бир одам югуриб келиб, э жонивор, сени бир ойдан буён 
пойлайман-а, худога шукур, қўлга тушдинг-а, дермиш. Шериги 
бўлса, бунақа бир нафасда ўнтагача питпилдиқ айтадиган бедана 
ҳали дунёга келган эмас, сотсанг нахт бир отнинг пулига етасан, 
дермиш... Жон талвасасида питирлаб турган беданаларни бўз 
халтага қамабдилар, уч кун қоронғида саклаб сўнг тўрқовоққа 
солибдилар. Беданаларнинг каттаси тумшуғи билан тўрни 
чўқиб, оёқлари билан қовоқ тубидаги донларни тепиб: 
- Қутқаринг, қутқаринг! - деб сайрабди. 
Кичик бедана бўйнини чўзиб, қоматини ростлаб: 
- Озодлик, озодлик! - деб нола қилибди. 
Уй эгаси овозларнинг ҳам кучли, ҳам ёқимлилигидан 
завқланиб «Ана буларни бедана деса бўлади», деб қарсак 
чалибди. 
Катта бедана тумшуғини пастга қилиб, завқланаётган уй 
эгасига қараб: 
- Тур йўқол, тур йўқол! - деб сайрабди яна. 

---

Худойберди Тўхтабоев. Жаннати одамлар 
www.ziyouz.com
kutubxonasi 
167 
167
Кичик бедана: 
- Тезроқ кет, тезроқ кет! - деб қўшимча қилибди. 
Банди беданаларнинг овозлари кучли экан, яйловда қолган 
таниш урғочи беданаларга ҳам етибди, улар ҳам опа-сингил 
экан. Икковлари гоҳ йўрғалашиб, гоҳ калта-калта учишиб 
бандилар сайраётган ҳовлининг ёнгинасидаги ўтлоққа келиб: 
- Биз келдик, биз келдик, - деб ипакдек майин овозда чурук 
чалишибди. Эркак беданалар- уларни дарров таниб: «Хайрият, 
хайрият!» - деб қувноқ оҳангда сайрашибди. Энди улар ҳар куни 
бир-бирларига қараб эркаклари «қочамиз, қочамиз» деб сайраса, 
урғочилари «кутамиз, яйловларга кетамиз» деб чурук чалишар 
экан, катта бедана ўткир тумшуқлари билан тўрни узиш 
ҳаракатида бўлса, кичик бедана кучли оёқлари билан қовоқни 
тешмоқчи бўлиб, тинмай тепкиларкан. Бўлмабди, ҳеч бўлмабди, 
тўр узилмабди, қовоқ тешилмабди. Беданалар, уй эгасининг 
қовоғи солиқроқ экан: 
- Бадқовоқ, бадқовоқ! - деб, ўғилларининг қорни катта экан: 
- Ошқовоқ, ошқовоқ! - деб оналарининг чап кўзидан ёш 
оқаркан: 
- Шилпиқ, шилпиқ! - деб масхара қилиб сайрашда давом 
этаверибди. Охири бўлмабди, озодликка чиқишдан, жуфтлари 
билан қўшилишдан умидлари узилиб, беҳол бўлиб ётиб 
қолишибди. Катта бедана туш кўрибди. Онаси учиб келганмиш. 
Ўғилларининг аҳволини кўриб афсусланганмиш. Бошингга 
мушкул иш тушганда «Ё Оллоҳ» деб сайрагин девдим-ку, деб 
уришганмиш. Уйғониб кетиб «Ё Оллоҳ, ё Оллоҳ», дея бор овози 
билан сайраб юборибди, укаси жўр боиибди. Дашт-
биёбонлардаги, чўл-яйловлардаги бошқа беданалар ҳам 
қўшилганмиш. Еру кўкни «Ё Оллоҳ» деган сеҳрли садолар 
қоплаб кетганмиш. Ўша уйда эндигина ўн тўрт ёшга кирган 
жаннат ҳурларидек бир маъсума қиз бор экан, ақлу одоби 
жойида, кўп раҳмдилу шафқатли ҳам экан. Худо унинг кўнглига 

---

Худойберди Тўхтабоев. Жаннати одамлар 
www.ziyouz.com
kutubxonasi 
168 
168
солибди. У ҳам уйқуда экан. Беданаларнинг сеҳрли овозидан 
уйғониб кетибди, уйғониши билан қовоқларнинг тўрини ўткир 
қайчилар билан қирқиб ташлабди, озод бўлган беданалар «Ё 
оллоҳ, ё Оллоҳ» дея сайрашиб, нариги пайкалда уларни 
интизорлик билан кутаётган бўлажак жуфтлари ёнига бориб, 
силашиб-сийпалашиб туғилиб ўсган ўтлоқларига қараб парвоз 
қилишибди. Турмуш қуришибди. Тўйлари куни эркаклари 
урғочиларига бир қопдан қуноқ ҳадя қилибди. Кейин бола-
чақали боиишибди. Кейин то умрларининг охиригача «Ё Оллоҳ, 
ё Оллоҳ» дея озодлик қўшиғини куйлаб, эшитганларнинг 
дилини хушнуд этишибди... Шундай қилиб эртак ҳам тамом 
боиибди. Уйғоқмисан, азамат ўғлим, нега индамайсан? 
- Уйғоқман, анави қизни дадаси уришибдими? - деб сўрадим. 
- Йўқ, уришмабди, уни Оллоҳ ўз ҳимоясига олибди. 
- Кейин нима бўпти? - деб сўрадим яна. 
- Кейин ўша қиз жуда бахтли ҳаёт кечирибди, узоқ яшабди, 
юз йилдан ортиқ умр кўрибди. Оламдан ўтгач Оллоҳ, қушларга 
меҳрибон бўлгани учун, барча гуноҳидан ўтиб, жаннатдан жой 
берибди. Бўлдими, бошқа саволинг йўқми? 
- Бор, - дедиму, уёғини айтолмай ухлаб қолдим...