Moliyaviy va boshqaruv tahlili pv doc

Tovar aylanish hajmi tahlili 

 

Tovar hajmi, mln. so‘m. 

 

Ko‘rsatkichlar 

Reja 

Haqiqatda 

Rejadan 

farqi 

(+;-) 

Tovar aylanishi 

dinamikasiga 

ta’siri (+;-) 

Yil boshiga tovar zaxi-

ralarining qoldig‘i (T

yb

) 

 

104 

 

130 

 

+26 

 

+26 

Yil davomida tovarlarning 

kirimi (T

k

) 

 

1200 

 

1298 

 

+98 

 

+98 

Tovarlarning yil oxiriga 

qoldig‘i (T

yo

) 

 

50 

 

57 

 

+2 

 

-2 

Tovar aylanishining hajmi 

(Ta) 

 

1254 

 

1371 

 

+117 

 

+117 

 

Ba’zan balans usuli alohida omillarning natijaviy ko‘rsatkichining 

o‘sishiga  ta’sir  kattaliklarini  aniqlash  uchun  qo‘llaniladi.  Masalan,  uch 

omilning  ikkitasini  ta’siri  ma’lum  bo‘lsa,  u  holda  uchinchisi  ta’sirini 

natijaviy  ko‘rsatkichning  umumiy  o‘sishidan  dastlabki  ikki  omillarning 

ta’siri natijasini chiqarib tashlab aniqlash mumkin. 

 

 

2.10. Iqtisodiy tahlilda grafik usuldan foydalanish 

 

Grafiklar ko‘rsatkichlar va sonlarning geometrik belgilar (chiziq-

lar, to‘g‘ri burchaklar, aylanalar) yoki shartli-badiiy figuralar yordamida 

masshtabli tasvirini o‘zida aks ettiradi. Ular katta illustrativ ahamiyatga 

ega. Ular vositasida o‘rganilayotgan material yanada tushunarli bo‘ladi. 

Tahlilda  grafiklarning  analitik  ahamiyati  katta.  Jadval  materiali-

dan  farqli  ravishda  grafik  o‘rganilayotgan  hodisaning  holati  yoki 

rivojlanishiga oid umumlashma tasvir beradi. Bu bilan raqamli  axborot 

vositasida  mavjud qonuniyatlarni ko‘rib qayd qilish imkoniyati  mavjud 

---

 

80

bo‘ladi.  Grafikda  o‘rganilayotgan  ko‘rsatkichlarning  tendensiyalari  va 

aloqa yanada ravshan kuzatiladi. 

Iqtisodiy  tahlilda  axborotlarni  grafik  shakliga  keltirishda  asosan 

diagrammalar  qo‘llaniladi.  O‘z  shakli  bo‘yicha  ular  ustunli,  chiziqli, 

aylana, zanjirli, nuqtali, silindrik, konus, piramidali bo‘ladi. Mazmuniga 

ko‘ra  diagrammalar  taqqoslash,  strukturali  (sektorli),  dinamik,  aloqa 

grafigi, nazorat grafigi tarzida farqlanadi 

Taqqoslash diagrammalari turli obyektlarni qandaydir ko‘rsatkich 

bo‘yicha nisbatini ko‘rsatadi. Ko‘rsatkichlarni taqqoslash uchun yanada 

oddiy  ko‘rgazmali  grafiklarlardan,  ustunli  va  chiziqli  diagrammalardan 

foydalaniladi.  Ularni  tuzish  uchun  to‘g‘ri  burchakli  koordinat  tizimlari 

qo‘llaniladi.  Ustunli  diagrammalarda  abssissa  o‘qlari  barcha  obyektlar 

uchun bir xil hajmda ustunlar asosiga joylashtiriladi. Konus, silindr yoki 

piramida  ko‘rinishida  ma’lumotlar  markerlari  diagrammalarga  yanada 

yaxshi shakl beradi. 

Ba’zan taqqoslash diagrammalari kvadrat yoki aylana ko‘rinishida 

keltiriladi,  ularning  maydoni  ko‘rsatkichlarning  kattaligiga  mutanosib 

taqsimlanadi. 

Strukturali  (sektorli)  diagrammalar  ko‘rsatkichning  umumiy 

kattaligida  tarkibiy  qismlarning  solishtirma  salmog‘ini  ifodalashga 

imkon  beradi.  Ularda  ko‘rsatkichning  tasviri  sektorlarga  ajratilgan 

geometrik  figuralar  (kvadrat,  aylana,  halqa)  ko‘rinishida  beriladi, 

maydoni  100  yoki  1  deb  olinadi.  Kattalik  sektori  qismlar  solishtirma 

og‘irligi  bilan  aniqlanadi.  Halqali  diagramma  aylanaga  o‘xshash,  lekin 

undan farqli o‘laroq bitta emas, balki bir nechta ma’lumotlar qatorini aks 

ettirishi mumkin. 

Tahlilda  bir  vaqtda  hodisalarning  hajmi  va  ularning  strukturasini 

aks ettirish uchun ustunli va chiziqli diagrammalar keng qo‘llaniladi. 

Dinamika diagrammalari mutanosib vaqt oralig‘ida hodisalarning 

o‘zgarishlarini  aks  ettirish  uchun  mo‘ljallangan.  Ushbu  maqsadda  gis-

togrammalar,  chiziqli,  figurali  va  boshqa  grafiklar  qo‘llaniladi.  Ama-

liyotda chiziqli grafiklar ko‘proq qo‘llaniladi. Dinamika ushbu grafikda 

jarayonning uzluksizligini tavsiflovchi chiziqlar ko‘rinishida keltiriladi. 

Abssissa  o‘qlariga  davrlar,  ordinata  o‘qlariga  –  qabul  qilingan 

masshtabdan  kelib  chiqib  mutanosib  vaqt  kesimida  ko‘rsatkichlarning 

darajasi joylanadi. 

Chiziqli  grafiklar  (aloqa  grafiklari)  ham  ko‘rsatkichlar  o‘rtasidagi 

aloqalarni o‘rganishda juda keng qo‘llaniladi. 

---

 

81

Nazorat  grafiklari  iqtisodiy  tahlilda  reja  bajarilib  borishiga  oid 

ma’lumotlarni  o‘rganishda  keng  qo‘llaniladi.  Bu  holatda  grafikda  ikki 

chiziq bo‘ladi: har bir kun yoki boshqa vaqt kesimi uchun ko‘rsatkich-

larning rejaviy va haqiqatdagi darajasi, ular o‘zaro taqqoslandi. 

Zamonaviy  kompyuter  texnologiyalari  ma’lumotlarni  qayta 

ishlash  jarayonida  grafik  tuzishni  ancha  osonlashtiradi  va  kontrast, 

masshtab,  estetik  jihatidan  ularning  sifatini  oshiradi.  Hozirgi  vaqtda 

analitika vazifasi – ma’lumotlarni grafik taqdim etishning yanada qulay 

shakllarini tanlashdan iborat.