400
4.
Sof aktiv daromadlilik
koeffitsiyenti, (dsa)
(
2)
‘
‘
sa
Daromad shakl №
Dar
d
Sof aktivning o rtacha yillik qoldig i
SA
=
=
å
å
5.
Balans aktivining
rentabellik
koeffitsiyenti, (Rak)
‘
‘
ak
Soliq to lagunga qadar foyda
F soliqTK
R
Аktivning o rtacha yillik qiymati
A
=
=
6.
Xususiy kapital
rentabellik
koeffitsiyenti, (Rxk)
‘
xk
Sof foyda
SF
R
Xususiy kapitalning o rtacha yillik qiymati
XK
=
=
7.
Qarz
kapitalining
rentabellik
koeffitsiyenti, (Rqk)
‘
qk
Sof foyda
SF
R
Qarz kapitalning o rtacha yillik qiymati
QK
=
=
8.
Sof aktiv rentabellik
koeffitsiyenti, (Rsa)
‘
sa
Sof foyda
SF
R
Sof aktivning o rtacha yillik qiymati
SA
=
=
97-jadvalda keltirilgan rentabellik turlaridan tashqari quyidagi
rentabellik ko‘rsatkichlarini aniqlash, ularning o‘zgarishiga ta’sir
etuvchi omillarini hisoblash, kompleks iqtisodiy tahlilning asosiy
vazifalaridan biri hisoblanadi.
Sotishdan ko‘rilgan rentabellik, %=
Sotishdan ko‘rilgan yalpi foyda
FN
=
100%=
100%.
Маhsulot sotishdan sof tushum
N
´
×
Qilingan xarajat qaytimi, % =
Sotishdan ko‘rilgan yalpi foyda
FN
=
100%=
100%.
Sotilgan mahsulot tannarxi
SMT
´
×
Jami daromadga nisbatan rentabellik, % =
Sof foyda
SF
=
100%=
100%.
Jami daromad
Daromad
´
×
å
Jami xarajatga nisbatan rentabellik, % =
Sof foyda
SF
=
100%=
100%.
Jami daromad
Хаrajat
´
×
å
Mahsulot birligining rentabelligi, % =
Mаhsulot Mаhsulot
bahosi
tannarxi
F
=
100%=
100%.
Mаhsulot birligining bahosi
B
-
æ
ö
ç
÷
è
ø
´
×
97-jadvalda aks etgan korxona balansi aktivi, kapitali va majburi-
yatlarining daromadlilik, rentabellik ko‘rsatkichlarini kompleks
401
baholash tizimini dinamik shaklda bir-biri bilan taqqoslash orqali
natijaviy ko‘rsatkichlarni ekstensiv va intensiv omillar evaziga o‘zgarish
natijalarini quyidagi 98-jadval 9.1 va 9.2 satrga joylashtiramiz:
100-jadval
T
№
Ko‘rsatkichlar
Koeffitsiyentlarning
o‘sish (pasayish)
sur’atlari, %
1. Balans aktivi daromadlilik dinamikasi koeffitsiyenti
1,031
2. O‘z kapitali daromadlilik dinamikasi koeffitsiyenti
1,026
3. Qarz kapitali daromadlilik dinamikasi koeffitsiyenti
1,022
4.
5.
Sof aktiv daromadlilik koeffitsiyenti
4
4
4
1,031 1,026 1,022 1,018
1,101 1,024 100 102,4 %
j
K daromad
P
=
w =
×
×
×
=
=
=
×
=
1,018
102,4%
6. Balans aktivi rentabellik dinamikasi koeffitsiyenti
1,021
7. O‘z kapitali rentabellik dinamikasi koeffitsiyenti
1,018
8. Qarz kapitali rentabellik dinamikasi koeffitsiyenti
1,016
9. Sof aktiv rentabellik koeffitsiyenti
4
4
4
1,021 1,018 1,016 1,014
1,107
1,026 100 102,6 %
j
K rent
P
=
w =
×
×
×
=
=
=
×
=
1,014
102,6%
9.1.
; %
2,4
0,92 100
92 %
, %
2,6
j
ekst
j
K dar
d
K
rent
K
D
-
+
=
=
=
×
=
D
+
+92%
9.2.
int
1 0,92
0,08 100 8 %
K
= -
=
×
=
8%
98-jadval ma’lumotlari asosida balans aktivi kapitali va majburi-
yatlarining daromadliligi va rentabelligini kompleks baholash natijalari
shuni ko‘rsatadiki, daromadlilik dinamikasining kompleks ko‘rsatkichi
(K
j
daromad = 102,4 %), rentabellik dinamikasining kompleks ko‘rsatki-
chi (K
j
rent = 102,6 %) darajasidan biroz pastroq. Resurslardan ekstensiv
foydalanish koeffitsiyenti 92 %, intensiv foydalanish (rentabellik) koef-
fitsiyenti 8 % ni tashkil etgan. Demak, resurslardan foydalanish renta-
belligining 92 % ga qadar ko‘tarilishi, asosan korxona daromadining
ortishi bilan, faqat 8 % esa sof foydani o‘sishi bilan izohlanadi.
10.13. Rentabellikka ta’sir etuvchi omillar tahlili
Rentabellik o‘zgarishiga ta’sir etuvchi omillarga tahlilda alohida
ahamiyat beriladi. Rentabellik o‘zgarishiga ta’sir etuvchi omillarni ular-
402
da qatnashuvchi birliklarga nisbatan belgilash mumkin. Masalan, mah-
sulotni sotishga nisbatan rentabellik o‘zgarishiga sotishdan olingan yalpi
foyda summasining o‘zgarishi va sotishdan olingan tushumlar summa-
sining o‘zgarishi ta’sir etsa, asosiy vositalar rentabelligiga korxona sof
foydasining o‘zgarishi va asosiy vositalarning o‘rtacha yillik qiyma-
tining o‘zgarishi, umumiy rentabellikka bir so‘mlik tushumga to‘g‘ri
keladigan sof foyda summasining o‘zgarishi, asosiy vositalar
qaytimining o‘zgarishi va moddiy aylanma mablag‘lar qaytimining
o‘zgarishlari ta’sir qiladi va hokazo.
Rentabellik o‘zgarishiga ta’sir etuvchi omillarni quyidagi jadval
ma’lumotlari asosida ham aniq ko‘rish mumkin.
101-jadval
Do'stlaringiz bilan baham: 
