1. Mahsulot hajmi, dona
283
Shu jumladan:
a) mahsulot ishlab chiqarish hajmining o‘zgarishi
6
,
139
4
,
4970
5110
+
=
-
so‘m;
b) doimiy xarajat summasining o‘zgarishi
7
,
23
5110
7
,
5133
+
=
-
so‘m;
d) o‘zgaruvchan xarajat summasining o‘zgarishi
300
7
,
5133
7
,
5433
+
=
-
so‘m.
Hisob-kitoblar to‘g‘riligini tekshirish:
139,6 23,7 300
463,3
‘ .
5433,7 4970, 4
463,3
‘ .
so m
so m
+
+
+
= +
-
= +
Mahsulot tannarxini pasaytirishning
(
)
R S
¯
asosiy manbalari
quyidagilardan iborat:
1) korxonaning ishlab chiqarish quvvatlaridan to‘liq foydalanish
tufayli mahsulot hajmini oshirish
(
)
R VBP
-
;
2) mehnat unumdorligini oshirish, xomashyo, material, elektr
energiya, yoqilg‘i, uskunalardan iqtisod rejimiga rioya qilgan holda
foydalanish, unumsiz xarajatlarni bartaraf etish, brakka yo‘l qo‘ymaslik
hisobiga ishlab chiqarish xarajatlarini
(
3)
P
¯
qisqartirish.
Mahsulot birligi tannarxini pasaytirish rezervi formula orqali
quyidagicha aniqlanadi.
1
1
1
1
1
3
3 3
3
b
P
q
R S
S
S
VBP R VBP VBP
- ¯ +
¯ =
-
=
-
+ -
Bunda:
1
,
b
S S
- mahsulot birligini ko‘zlangan va haqiqiy tannarxi;
1
3
- mahsulot ishlab chiqarish uchun haqiqatda qilingan xarajat;
q
3
- mahsulot hajmini oshirish bilan bog‘liq qo‘shimcha xarajatlar;
1
VBP R VBP
-
- haqiqatdagi ishlab chiqarilgan mahsulot va mahsulot
ishlab chiqarishni oshirish rezervi.
Mahsulot ishlab chiqarish hajmini oshirish rezervi – ishlab
chiqarish dasturi bajarilishini tahlil etish orqali aniqlanadi. Mahsulot
hajmini ortishi tufayli xarajatlarni o‘zgaruvchan qismi (ishchilarning ish
haqi, material xarajatlari va boshqa xarajatlar) ortgan holda, xarajatlarni
o‘zgarmas qismi turg‘un holatda saqlanadi va shu tufayli tannarxni pasa-
yishiga erishiladi.
284
Xarajatlarni qisqartirish rezervi har bir xarajat moddalari
bo‘yicha innovatsiyani (yangi texnika, ilg‘or texnologiyalarni qo‘llash,
mehnatni tashkil etishni takomillashtirish), pullash orqali ish haqi,
xomashyo, material, energiyalarni qisqartirilishiga erishiladi.
Mehnat haqi xarajatlaridan iqtisod (
3
R
P
¯
) mahsulot mehnat
sig‘imini pasaytirishga qaratilgan choralarni qo‘llashgacha
)
(
o
TE
va
qo‘llashdan so‘ng aniqlangan mahsulot mehnat sig‘imi
)
(
1
TE
ni farqi
rejadagi bir soatlik ish haqi (
pl
OT
) va reja bo‘yicha mahsulot hajmi
(
)
Pl
VPB
ko‘paytmalaridan hosil bo‘ladi
1
3
(
)
o
Pl
Pl
R
P
TE
TE
OT VPB
e
¯
=
-
×
×
Materiallar xarajatini qisqartirish rezervlari
(
3)
P M
¯
rejalashti-
rilgan mahsulot hajmi bo‘yicha material xarajatlarini pasaytirish
rezervlari yangi texnologiya va boshqa choralarni qo‘llash orqali
quyidagicha aniqlanadi.
1
3
(
)
,
o
Pl
Pl
R M
YR
YR
VBR Ts
e
¯
=
-
×
×
bunda
1
,
o
YR YR
- innovatsiya choralarini qo‘llashga qadar, qo‘llash-
dan keyin mahsulot birligi uchun materiallar xarajati;
Pl
Ts
- rejadagi material bahosi.
Asosiy vositalarni saqlash xarajatlarini qisqartirish rezervlari,
keraksiz, ortiqcha, ishlatilmay kelinayotgan bino, mashina, uskunalarni
sotish, uzoq muddatli ijaraga berish orqali rezervlar
)
(
OC
P
¯
asosiy
vositalarni dastlabki qiymatini uning amortizatsiya normasi (NA) ga
ko‘paytmasidan hosil bo‘ladi.
(
)
i
i
P
A
P OC NA
e
¯ =
¯
×
Mahsulot ishlab chiqarish hajmini oshirish rezervlari bo‘yicha
qo‘shimcha xarajatlar mahsulotning har bir turi bo‘yicha aniqlanadi.
Bunday xarajatlarga qo‘shimcha ishlab chiqarilgan mahsulot uchun
sarflangan ortiqcha ish haqi, xomashyo, material, energiya va mahsulot
hajmiga bog‘liq boshqa o‘zgaruvchan xarajatlar kiradi. Qo‘shimcha
xarajatlar mahsulotning har bir turi bo‘yicha aniqlangan rezervlar
haqiqatdagi o‘zgaruvchan xarajatlar ulush darajasiga ko‘paytmasidan
hosil bo‘ladi.
1
3
i
i
q P VBP b
= -
×
Misol, A mahsulotini ishlab chiqarish hajmi 13300 dona, uni
oshirish rezervi – 1500 dona, jami ishlab chiqarish uchun qilingan
285
xarajat - 63840 ming so‘m; xarajat moddalarini qisqartirish rezervlari –
2130 ming so‘m; qo‘shimcha ishlab chiqarilgan mahsulot uchun
sarflangan ortiqcha o‘zgaruvchan xarajatlar – 4890 ming so‘m
(1500
.
3260), demak, mahsulot birligi tannarxini pasaytirish rezervi 0,3
ming so‘mni tashkil etadi.
63840 2130 4890 63840
4,5 4,8
0,3
13300 1500
13300
R S
-
+
¯ =
-
=
-
= -
+
Rezervlarni bunday tartibdagi hisob – kitobi mahsulotning har bir
turi, imkoniyat chegarasida innovatsiya choralari bo‘yicha ham alohida
aniqlanishi maqsadga muvofiqdir.
Do'stlaringiz bilan baham: