Moliyaviy va boshqaruv tahlili pv doc

Oshxona servizini ishlab chiqarish uchun materiallar xarajati 

 

Biznes-reja 

Haqiqatda 

Materiallar 

sarf 

me’yori, 

kg 

material 

bahosi, 

so‘m 

material 

xarajati, 

so‘m 

sarf 

me’yori, 

miqdori 

kg 

material 

bahosi, 

so‘m 

material 

xarajati, 

so‘m 

Loy 

3,35 

1529 

5122,1 

3,50 

1500 

5250 

Kaolin 

15,16 

1369 

20754 

15,26 

1380 

21058,8 

Dala shpati 

- 

- 

480 

- 

- 

480 

Kvars 

5,44 

1184 

6440,9 

5,54 

1190 

6592,6 

Pegmatit 

- 

- 

444 

- 

- 

444 

Jami: 

X 

X 

33241 

X 

X 

33841,4 

 

---

 

279

Oshxona  servizini  ishlab  chiqarish  uchun  materiallar  xarajati 

33841,4  so‘mni  tashkil  etib  biznes-rejaga  nisbatan 600,4  so‘m  ortiqcha 

sarfga yo‘l qo‘yilgan. Materiallar xarajatini o‘zgarishiga omillar ta’sirini 

zanjirli bog‘lanish usuli orqali aniqlaymiz. 

 

77-jadval 

Materiallar xarajatiga «sarf me’yori» va «material bahosi» 

o‘zgarishlarining ta’siri tahlili 

 

Materiallar xarajati, so‘m 

Farqi (+,-) 

shu jumladan 

o‘zgarishi 

Materiallar 

Reja, 

rejadagi 

sarf me’-

yori reja 

bahosida 

Haqiqatda, 

haqiqiy 

sarf me’-

yori ha-

qiqiy 

bahoda 

Shartli, 

haqiqiy 

sarf me’-

yori reja 

bahosida 

Jami: 

gr2 – 

gr1 

sarf 

me’yori 

gr3-gr1 

material 

bahosi 

gr2-gr3 

Loy 

5122,1 

5250 

5351,5 

+127,9  +229,4 

-101,5 

Kaolin 

20754 

21058,8 

20890,9 

+304,8  +136,9 

+167,9 

Dala shpati 

480 

480 

480 

- 

- 

- 

Kvars 

6440,9 

6592,6 

6559,3 

+151,7  +1184 

+33,3 

Pechmatit 

444 

460 

460 

+16 

+16 

- 

Jami: 

33241 

33841,4 

33741,7 

+600,4  +500,7 

+99,7 

 

Sarf  me’yoriga  rioya  qilmaslik  tufayli  materiallar  xarajati  rejaga 

nisbatan 500,7 so‘mga ortgan. Barcha material turlari bo‘yicha mahsulot 

birligi  uchun  sarflangan  materiallar  miqdori  rejaga  nisbatan  yuqori 

bo‘lgan.  Materiallar  bahosining  o‘zgarishi  tufayli  materiallar  xarajati 

99,7 so‘mga ortgan. 

Mahsulot  tannarxidagi  materiallar  xarajatlarini  pasaytirish  uchun 

qimmatbaho  materiallarni  arzoni  bilan  almashtirish  (  mahsulot  sifatiga 

putur  yetkazmagan  holda),  ikkilamchi  resurslardan  keng  foydalanish, 

xomashyoga  ishlov  beruvchi  zamonaviy  ilg‘or  texnologiyalarni  joriy 

etish,  materiallarni  transport  –  tayyorlov  xarajatlarini  pasaytirishning 

optimal variantlarini qo‘llash, kadrlar malakasini oshirish lozim. 

Sarf  me’yorining  o‘zgarishiga,  asosan,  quyidagilar  ta’sir  ko‘rsa-

tishi mumkin: 

1. Dastgohlar texnik jihatdan nosozligi. 

2. Xomashyo sifati. 

3. Ishchining malakasi. 

Material bahosi o‘zgarishiga quyidagi sabablar ta’sir ko‘rsatadi: 

1. Xomashyo yetkazuvchi bazalarni uzoq yoki yaqin joylashganligi. 

2. Transport turlarini o‘zgarishi. 

3. Davlat tomonidan material narxini o‘zgartirilishi. 

---

 

280

8.9. Mahsulot turlari bo‘yicha tannarxning tahlili va unga ta’sir 

etuvchi omillar tahlili 

 

Alohida  mahsulot  turlari  bo‘yicha  ishlab  chiqarish  xarajatlarini 

hisobga  olish  va  mahsulotlar  tannarxini  aniqlash,  moliyaviy  natijaga 

daxldor bo‘lgan elementlarni iqtisodiy jarayonlarning turi, o‘rni, joyi va 

javobgarlik  bo‘yicha  hisobga  olinishi  va  nazorat  qilinishi  korxonaning 

moliya-xo‘jalik  faoliyatini  boshqarishda  muhim  hisoblanadi.  Alohida 

olingan  mahsulotlar  ishlab  chiqarish  tannarxini  aniqlashga  hisob-kitob-

larning  muhim  obyekti  sifatida  qaraladi.  Bunda  mahsulot  tannarxining 

to‘g‘ri  aniqlanishiga  ahamiyat  beriladi.  Mahsulotlar  tannarxini  aniqlash 

va hisobga olish, moliyaviy natijaviylikni tarkibli o‘rganish bilan birga, 

foydaning  shakllanish  qatorlarini  to‘g‘ri  baholash  imkonini  beradi.  Bir 

xildagi  mahsulot  turlarini  ishlab  chiqaradigan  korxonalarda  mahsulot 

tannarxini  qiyosiy  tahlili  va  uning  natijalari  iqtisodiy  samaradorlik 

ko‘rsatkichlarini oshirishga xizmat qiladi. 

Alohida olingan mahsulotlar tannarxining tahlili xarajatlarni iqtiso-

diy elementlari bo‘yicha emas, balki, xarajat moddalari bo‘yicha o‘rga-

nishni,  ularning  rejaga  va  o‘tgan  yillarga  nisbatan  o‘zgarishlariga  baho 

berishni  hamda  o‘zgarish  sabablarini  o‘rganishni  tavsiflaydi.  Mahsulot 

ishlab chiqarishning kalkulatsiya moddalari ishlab chiqarish va texnolo-

giya jarayonlari xususiyatiga bog‘liq. Sanoat korxonalaridagi kalkulatsi-

ya moddalari tarkibini bir xil ko‘rinishga ega bo‘lishi tannarxni umumiy 

hajmda va moddalari bo‘yicha tahlil etish imkoniyati tug‘iladi. Bunday 

tahlil  bozor  iqtisodiyoti  sharoitida  mahsulot  birligiga  belgilanadigan 

narxni aniqlashda foyda va rentabellikni oshrishda muhim o‘rin tutadi. 

Mahsulotlar ishlab chiqarish tannarxiga va uning o‘zgarishiga ta’sir 

etuvchi omillarni xarajat moddalarining har bir turi bo‘yicha alohida tar-

kiblash mumkin. Masalan, material xarajatlari yoki xomashyo xarajatlari 

qatori  bo‘yicha  xarajatlar  o‘zgarishiga  moddiy  sarflar  me’yorining 

o‘zgarishi, ularni sotib olish baholarining o‘zgarishi ta’sir qilsa, mehnat 

haqi  xarajatlarining  o‘zgarishida  ishchilar  soni  va  bir  xodimga  to‘g‘ri 

keladigan ish haqlarining o‘zgarishi ta’sir qiladi. Amortizatsiya xarajat-

lari  bo‘yicha  ham  xuddi  shu  shaklda  tarkiblashni  aytib  o‘tish  mumkin, 

ya’ni amortizatsiyalangan qiymatning o‘zgarishi, amortizatsiya  me’yor-

lari, shuningdek, amortizatsiya ajratmalari ajratiladigan asosiy vositalar 

turi,  salmog‘iga  bog‘liq  va  hokazolar.  Omillar  ta’sirini  aniqlashda  har 

bir ta’sir birligi alohida va boshqa omillar ta’sirisiz o‘rganiladi. 

 

---

 

281

78-jadval