Мажмуа 1 қисм

6 - АМАЛИЙ МАШҒУЛОТ 
Оқова сувларни оқизиш тармоқларини ҳисоблаш. 
Режа: 
1. Оқова сувларни оқизиш тармоқларидаги маҳаллий қаршиликларни ҳисоблаш 
2. Босимли тармоқларни гидравлик ҳисоблаш формулалари 
1. Оқова сувларни оқизиш тармоқларидаги маҳаллий қаршиликларни 
ҳисоблаш 
Маҳаллий қаршилик турларига - қувурларга ўрнатиладиган турли 
арматуралар, яъни кенгайиш ва торайиш жойлари, бурилишлар, диафрагмалар, 
вентиллар, берктгичлар (задвижкалар), шунингдек қувурга кириш ва ундан чиқиш 
жойлари мисол бўла олади. Бу қаршиликлардан оқова сувлар ўтган вақтда, доимо 
оқим деформацияланади, бу ҳолат оқова сувлар қовушқоқлиги билан бир қаторда 
қўшимча босим йўқотишлар, яъни гидравлик қаршиликни ҳосил қилади.
Бу қўшимча босим йўқотишларга сабаб, оқова сувларда ҳосил бўлувчи 
довулсимон ҳаракатдир. Босим йўқотишларининг қиймати маҳаллий қаршилик 
турига, оқова сувлар ҳаракати тезлигига, қурилмаларнинг очиқлик даражасига, 
девор сиртларининг силлиқлик даражасига ва шунга ўхшаш омилларга боғлиқ. 
Маҳаллий қаршиликлар орқали оқиб ўтаётган оқова сувларда кечадиган 
жараёнларнинг мураккаблиги сабабли, жойлардаги босим йўқотишларини 
назарий ҳисоблаш қийинчилик туғдиради. Шу сабабли ҳозирги кунгача босим 
йўқотишларини ҳисоблаш учун умумий тенглама келтириб чиқарилмаган. 
Маҳаллий қаршилик коэффициенти 

ни фақат бирданига кенгайиш ва бирданига 
торайиш учун назарий аниқлаш мумкин. Бошқа барча маҳаллий қаршиликлар 
учун 

нинг қиймати тажриба йўли билан аниқланади. 
Маҳаллий қаршиликларни енгиш учун сарфланган босим қуйидаги 
тенглама орқали ифодаланади: 
g
w
h
mq
2
2




бу ерда

- маҳаллий қаршилик коэффициенти.
Хар кандай холатларда махаллий каршилик учун босим йуколишини 
аниклаш Бернулли тенгламаси ёрдамида олиб борилади.
























g
d
P
Z
g
d
P
Z
h
h
м
w
2
2
2
2
2
2
2
2
1
1
1
1




Бу ерда: 










g
d
P
Z
2
2
1
1
1
1


бу 1 индексли кесимдаги махаллий каршиликгача оким 
курсаткичлари; 










g
d
P
Z
2
2
2
2
2
2


бу 2 индексли кесимдаги махаллий каршилик билан 
оким курсаткичлари . 
Курсатилган кесимда махаллий каршиликни аниклаш учун пьезометрлар 
урнатилади: 


2
1
P
P
h
м



---

бу ерда

1
P
и 

2
P
- нисбатан аник хисоблаб танлаб олинган пьезометр 
курсаткичлари.
Реал суюқлик харакатида оқим узунлиги бўйича йўқолган босимдан 
ташкари маҳаллий қаршиликлар бўйича ҳам босимни камайиши бўлади. 
Маҳаллий қаршиликлар қуйидаги холларда пайдо бўлади. 
1. Суюқликни тезлиги ўзгарг ан жойида (оқим кенгайганда ёки торайганда). 
2. Оқим йўналиши ўзгарганда (бурилишда). 
3. Ҳам қиймати ва йўналиши бир вақтда ўзгарганда (тройник). 
Амалиётда маҳаллий босим йўқолиши қуйидаги Вейсбах формуласи 
ёрдамида хисобланади:

h
м
=

g
v
2
2
бу ерда: 

- маҳаллий қаршилик коэффициенти дейилади; 
асосан 

- тажриба бўйича аниқланади. 
Альтшуль 

ни аниқлаш учун қуйидаги эмпирек формулани таклиф 
қилади. 
k
с




Re
бу ерда: 

k
- турбулент харакатининг квадратик зонаси учун маҳаллий қаршилик
коэффициенти