Texnologiyalari va kommunikasiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent

raqamlashtirish  (digitizing)  ham  deb  yuritiladi.  Raqamlashtirish 
jarayonida  tasvir  elementar  boʻlakka  –  pikselga  ajratiladi  va  har  bir 
pikselga ma’lum yorugʻlik va rang kodlari beriladi.  
Kutubxonalarda 
skanerlar 
qogʻozdagi 
yoki 
plyonkadagi 
fondlarning elektron shaklga oʻtkazib mijozlarga axborot texnologiyalari 
asosida yetkazib berishga moʻljallangan.   
Skanerlar, avvalo, ikki turga ajratiladi: 

---

15 

 
Qoʻl (hand-held) skanerlari; 

 
Stoldagi (desktop) skanerlar.  
Odatda  qoʻl  skaneri  uchun  ishchi  sohasi  (tasvirni  kiritish  sohasi) 
kengligi 4 dyuymgacha (10 sm) boʻladi . Bu skaner bilan kitob varagʻni 
ham skanerlash mumkin. Kompyuterga kiritiladigan tasvir sifati skanerni 
qoʻl  bilan  ushlagan  holda  asl  (skanerlanadigan  obyekt)  ustida 
yurgizishning  silliqligiga  (aniqligiga)  bogʻliq  boʻladi.  Bu  ancha 
murakkab  ish.  Qoʻl  skanerlarining  bir  turi  shtrix-kodni  oʻqish  uchun 
doʻkonlarda  qoʻllaniladi.  U  shtrix-kodni  “oʻqib”  kassa  apparatiga 
kiritadi. 
 
 
2.1-rasm. Qoʻl skanerlari. 
 
Stoldagi  skanerlar  statsionar  qurilma  sifatida  ishlangan  boʻlib, 
konstruktiv jihatdan 3 guruhga ajratiladi: 

 
Planshetli skaner; 

 
Barabanli skaner; 

 
Proyeksion skaner. 
Planshetli  skanerlar  eng  koʻp  tarqalgan.  Ular  yordamida  ham 
varaqli, ham tikilgan hujjatlarni (kitoblarni) skanerlash imkoni mavjud.   
 
2.2-rasm. Planshetli skaner. 

---

16 
Skaner quyidagi funksional komponentlardan tashkil topgan: 

 
yorugʻlik manbasi datchigi; 

 
optik tizim; 

 
fotopriyomnik; 

 
datchikni asl obyekt boʻylab yurgizish mexanizmi; 

 
elektron  qurilma  (signalni  raqamli  koʻrinishga  oʻtkazadi  va 
shaxsiy kompyuterga uzatadi). 
 
2.3-rasm. Planshetli skaner ichki tuzilishi. 
 
Skanerlash  paytida  asl  tasvirga  yorugʻlik  tushiriladi.  Tushgan 
yorugʻlik  asl  tasvirdan  har  xil  qaytadi.  Aslning  oqish  joyidan  toʻqroq 
joyga nisbatan koʻp yorugʻ qaytadi.  
 
2.4-rasm. Skanerlash jarayoni. 

---

17 
Qaytgan  (yoki  singan)  yorugʻlik  nuri  optik  tizim  orqali  sezgir  CCD-
matritsaga  (fotopriyomnikka)  yoʻnaltiriladi.  CCD-matritsa  yorugʻlik 
intensivligiga  mos  elektr  kuchlanishini  ishlab  chiqadi.    Kuchlanish 
miqdori  raqamli  axborotga  (0  yoki  1  dan  iborat)  aylantiriladi  va 
kompyuter xotirasiga yoziladi.