Ingeneriyasi

---

XO‘JAMSHUKUROV N.A.  
 
 
 
 
FERMENTLAR 
INGENERIYASI 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
2 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
3 
 
XO„JAMSHUKUROV N.A. 
 
 
 
 
 
FERMENTLAR 
INGENERIYASI
 
 
 
 
 
 
O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi 
tomonidan oliy o‘quv yurti talalbalari uchun darslik sifatida 
tavsiya etilgan 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
TOSHKENT 
2018 

---

 
4 
 
 
 
 
 
Xo„jamshukurov N. 
 
Fermentlar 
ingeneriyasi. 
Xo„jamshukurov  N.A.  Darslik.  O„zbekiston 
respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi.- Тoshkent;, 2018. –180 b. 
 
 
Taqrizchilar: 
Tilyabaev Zaitjon 
biologiya  fanlari  doktori,  professor.  O„zR  FA  O.Sodiqov 
nomidagi “Bioorganik kimyo” instituti etakchi ilmiy xodimi. 
 
 
Hasanov 
Hasan  Tursunovich 
biologiya  fanlari  nomzodi,  dotsent.  Toshkent  kimyo-
texnologiya  institute,  “Oziq-ovqat  texnologiyasi”  kafedrsi 
dotsenti. 
 
 
Xalilov Ilxom 
Mamatqulovich 
biologiya  fanlari  nomzodi,  katta  ilmiy  xodim.  Toshkent 
farmasevtika institute, “Biotexnologiya” kafedrsi dotsenti. 
 
 
Mazkur  darslik  5320500-biotexnologiya  (tarmoqlar  bo„yicha)  yo„nalishi 
bo„yicha bakalavrlar tayyorlash o„quv rejasiga ko„ra  «Fermentlar ingeneriyasi» fani 
bo„yicha  tuzilgan  namunaviy  dastur  asosida  tayyorlangan.  Darslik  fermentlar, 
fermentlarning  umumiy  xususiyatlari,  klassifikatsiyalari,  fermentlarning  turli 
sohalarda  qo„llanilishi,  mikroorganizmlar  fermentlari,  mikroorganizmlar  asosida 
fermentlar  ishlab  chiqarish  texnologiyasi,  fermentlar  immobilizasiyasi  va  tozalash 
usullari kabi asosiy tushunchalar berilgan. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
5 
Kirish 
Hozirgi  vaqtda  fermentlar  biotexnologiyasi  asosida  oziq  ovqat  va  ozuqa 
mahsulotlarini  keng  miqdorda  tayyorlash  imkoniyati  yaratilgan  bo„lib, 
iqtisodiyotning  boshqa  tarmoqlarida  ham  fermentlarning  ishlatilish  chegarasi 
beqiyosdir.  
Oziq-ovqat  va  ozuqa  mahsulotlarini  ishlab  chiqarishning  biologik 
bosqichlarini,  qator  o„tadigan  biokimyoviy  reaksiyalarning  ketma-ketligiga 
e‟tibor beradigan bo„lsak, bunda fermentlarning salmoqli hissasini ko„rishimiz 
mumkin.  Katalizator  (ferment)  ishtirokida  substratning  o„zgarishi  tez  amalga 
oshishini  e‟tiborga  olsak,  boshqa  shunga  o„xshagan  reaksiyalardan  afzalroq 
o„tishini kuzatish unchalik qiyinchilik tug„dirmaydi. 
Ko„p  asrlar  davomida  olib  borilgan  kuzatishlar,  mikroblar  yordamida 
amalga  oshiriladigan  o„zgarishlar,  o„zlarining  tezligi  va  energiyaga  bo„lgan 
muhtojliklari bo„yicha nafaqat kimyoviy reaksiyalardan, balki, boshqa biologik 
manbalarga  nisbatan  ham  qator  ustunliklarga  ega  ekanliklarini  namoyish 
etganlar. 
Avlod-ajdodlarimiz  hali  mikroorganizm  degan  tiriklik  borligidan  xabarsiz 
bo„lgan davrlarda ham ular yordamida xilma-xil ozuqa va ichimlik mahsulotlari 
tayyorlab  iste‟mol  qilishganlar.  O„sha  vaqtlarda,  ya‟ni  qadimda  insonlar 
biologik  mohiyatni  tushunmasdan,  uni  bilmasdan  turib,  mikroorganizmlarni 
saqlash  va  ulardan  ba‟zi  bir  texnologik  jarayonlarda  foydalanish  yo„llarini 
bilganlar.  Mikroorganizmlardan  ajralgan  fermentlar  yordamida  tayyorlangan 
dastlabki  mahsulotlar  pivo  va  pishloq  bo„lsa  ajab  emas.  Hozirga  kelib 
fermentlar 
yoki 
mikroorganizmlarning 
o„zlari 
asosida 
yaratilgan 
biotexnologiyalar zamonaviy oziq-ovqat sanoatida etakchi o„rinlarda turadilar.  
Bugungi kunda ozuqa mahsulotlarini ishlab-chiqarish sanoatning eng keng 
tarqalgan  sohasi  bo„lib,  haqiqatda  mamlakatning  byudjet  aylanmasining  20-
25% ini tashkil etadi. 

---

 
6 
Ushbu ko„rsatkichni yanada oshirish uchun faqatgina oziq-ovqat va ozuqa 
mahsulotlarini  ishlab  chiqarish  jarayonlarida  biologiya  va  biotexnologiya 
fanlarining  eng  zamonaviy  yutuqlarini  joriy  qilish  orqali  erishish  mumkin  deb 
hisoblayman. 
Mazkur  darslik  “Fermentlar  injeneriyasi”  fanining  mamlakatimizda 
fermentlar  ishlab  chiqarishni  yanada  takomillashtirishga  mo„ljallangan  o„quv 
manbalaridan biri hisoblanadi. 
Darslik  fermentlar  haqida  umumiy  tushuncha  va  ularning  kinetikasi, 
fermentlarning  xalq  xo„jaligidagi  ahamiyati,  mikrooorganizmlar  fermentlari, 
mikroorganizmlardan fermentlar olish texnologiyalari, immobilizatsiya usullari, 
fermentlarni  tozalash  usullari  kabi  eng  muhim  mavzular  izchil  ketma-ketlikda 
bayon etilgan. Bu esa kelajakda mamlakatimizda shu sohaning yanada etuk va 
malakali  mutaxassislarini  tayyorlashiga  asosiy  turtki  beruvchi  manba  bo„ladi 
deb hisoblayman.