O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti texnik ijodkorlik va dizayn fanidan ma’ruzalar matni bilim soxasi: 100000-Ta’lim Ta’lim soxasi: 140000-O’qituvchilar tayyorlash va

Fan- texnikada qo`llaniladigan modellar

Geometrik xos

bo`lgan modellar.

Fizikaviy xos

bo`lgan modellar.

Funktsional xos

bo`lgan modellar.

---

49

Xozirgi vaqtda fan- texnikada qo`llaniladigan modellarni uch turga bo`lish

mumkin:

1. Geometrik xos bo`lgan modellar. Mashina maketlari, arxitektura jixozlari,

ko`rgazmali texnologik jarayonlar va boshqalar. Ular ko`proq tashqi ko`rinishlarga

xosdir.

2. Fizikaviy xos bo`lgan modellar. Masalan: suyuqlikning xarakati – suyuqlik

bilan modellashtirish mumkin. elektr toki esa, elektr toki bilan ba`zan esa bir narsa

ikkinchi bir narsa bilan modellashadi. Suyuqlik oqimi – tok bilan, to`lqin

xarakatlari – shariklar va boshqalar.

3. Funktsional xos bo`lgan modellar. Zamonaviy mashinalarni yaratish –

murakkab va uzoq muddatli jarayondir. U o`ziga muxandislik, bashoratni va

konstruktsiyalashni, ishlab chiqarishni va tayyorgarlikni oladi.

Bashorat qilishning asosiy vazifasi - yaratilishi lozim bo`lgan texnikani asosiy

yo`nalishini ko`ra bilishdir. Bashorat tabiiy kuchlarga xos bo`lmagan jarayondir.

Ishlab chiqarishni, rivojlangan fanni, jamiyatni tahlil qilish natijasida yaratiladi.

Bundan shu narsa ma`lum bo`ladiki, yangi texnikani yaratishda fizika,

ximiya, matematika va boshqa texnikaviy fanlarni o`rganish singari katta ishlar

qilish lozim bo`ladi. Ratsionalizatorlik takliflari, ixtirolar diqqat bilan o`rganiladi.

Bashorat qilishda fan va texnika yutuqlarini xisobga olishdan tashqari jamiyat

talablarini rivojlanishi ham xisobga olinadi.

Texnika soxasida amaliy bashoratni tahlili xozirgi vaqtda bashorat qilishning

ikki yo`li mavjudligini ko`rsatmoqda: mavjud bazisdan kelajakka xarakat qiluvchi

bashorat, maqsadda qiluvchi, ya`ni kelajakda egallanishi lozim bo`lgan maqsadni

xozirgi zamonda egallash.

Maxsus qidiruv-tekshiruvlar shuni ko`rsatmoqdaki, bashoratni faqat ma`lum

bir muddatga, qabo`l qilingan echim katta samara beradigan vaqt uchun ishlab

chiqish lozim. Xozirgi zamonda bu muddat 15 yilga mo`ljallangan. Bashoratni

bundan ham uzoq muddatga ishlab chiqish maqsadga muvofiq emas.