|
www.ziyouz.com kutubxonasi
166
chiroyli tuzilib, so‘zlarning o‘z o‘rnida ishlatilganini, har bir iboraning tagida juda ko‘p
ma’nolar yashiringanini, ulardan foydalanib talay kitoblar yozilganini, turli hikmatlar
kashf etilganini anglyash mumkin. Odamda notiqlar ojiz qoladigan, bayoni zerikarli tus
oladigan avval o‘tgan ummatlarning hayoti haqidagi Yusuf qissasidek uzun asarlarda
so‘z-iboralar, bayon shu qadar omuxta bo‘lib kstganki, ozgina mulohaza yuritgan kishi
Qur’onning faqat o‘ziga xos san’at durdonasi ekaniga yana bir karra ishonch hosil qiladi
Garchand Qur’ondagi ayrim qissalar juda ko‘p takrorlansa-da, bayon etilish usuli
bo‘lakchaligi, so‘zlarning jarangdorligi, jumlalarning ixcham va sermazmunligi bilan
alohida ajrab turadi, shu bois bu takror kishiga aslo zerikarli tuyulmaydi.
Ikkinchisi: Qur’onning shaklan chiroyli, betakrorligi, arab tili uslubiga o‘xshamaydigan
boshqa bir uslubda yaratilganligidir. Islom dinidan avval ham, keyin ham bunday uslub
dunyoga kelgan emas. Uning o‘xshashini o‘ylab topishga hech kim erisholmadi,
Qur’onning uslubi arablarni hayronu lol etdi, so‘zga chechan arablar xoh nasrda, xoh
nazmda, xoh qofiyali so‘z o‘yinida bo‘lsin Qur’ondagidek uslubni o‘ylab topisholmadi.
Qur’on fasohat jihatdan ham, uslub jihatdan ham mo‘jiza bo‘lib, arablar har ikkala
jihatdan unga taqobil turishga qodir emasdi.
Uchinchisi: Qur’ondagi bo‘lg‘usi ishlar haqida oldindan berilgan xabarlardir. Qur’onda
aytilgan bashoratlar vaqti-soati bilan amalga oshgan. Masalan: "Fath surasining 27-
oyatida: "Inshoalloh, masjidi haromga albatta sog‘-salomat kirasizlar", deyilgan.
Shuningdek, Rum surasining 3-4 oyatlarida rumliklar haqida: "ular mag‘lubiyatga
uchragandan keyin bir necha yil o‘tgach, g‘olib bo‘lishadi", deyiladi. Yoki Saf surasining
10-oyatida "Olloh Islom dinini barcha dinlardan ustun qiladi", deyiladi. Nur surasining
55-oyatida esa: "Olloh orangizdagi imon keltirgan va yaxshi ishlarni amalga oshirgan
kishilarni ham ulardan avval o‘tganlarni yer yuziga hukmron qilgandek albatta hokim
etajagini, ular tanlagan dinni esa mustahkamlayajagini va ularning qo‘rquvini omonlikka
aylantirib berajagini va’da qildi". Nasr surasining 1-2 oyatlarida: "Ollohning yordami va
g‘alaba yetib kelgan paytda odamlarning gurros-gurros Islom diniga kirishganini
ko‘rasan" deya ishontiriladi. Yuqoridagi oyatlarda bayon etilgan bashoratlar aynan
ro‘yobga chiqdi: rumliklar forslar ustidan g‘alaba qozonishdi, odamlar gurros-gurros
Islom diniga kirishdi, musulmonlarning zamini kun sayin kengayaverdi, bir tomoni
G’arbdagi Andalusiya (Ispaniya) ning chekka o‘lkalarigacha, Sharqda Hindistonning eng
ichkarisigacha, Shimolda turklar yurtigacha, Janubda Sudanning barcha shahar,
qishloqlarigacha keng quloch yoydi.
Parvardigori olam Hijr surasining 10-oyatida: "Biz chindan ham Qur’onni nozil qildik
va uni albatta asraymiz", degan va’dasi xudoga shukrki, chindan ham amalga oshdi.
Olloh taoloning Makkada nozil bo‘lgan Qamar surasining 45-oyatida: "Mushriklar jamoasi
mag‘lub bo‘lib, orqaga chekinadi", degan va’dasi keyinchalik Badr g‘azotida amalga
oshdi. Bu oyat esa Makkada nozil bo‘lgan edi. Tavba surasining 14-oyatida: "Mushriklar
bilan urushinglar, Olloh sizlarning qo‘lingiz orqali ularni jazolaydi", deyilgan.
Munofiqlarning va yahudiylarning sir-asrori, yolg‘onliklari haqida xabar berilib, fosh
etiladi; Masalan, Qur’ondagi Mujodala surasining 8-oyatida bu kimsalar haqida: "Ular
o‘zicha bu so‘zimiz uchun nega Olloh bizga azob bermaydi, deyishadi", deyiladi.
Shuningdek Oli Imron surasining 154-oyatida: "Senga oshkor etmaydigan so‘zlarini
ko‘nglida pinhon tutishadi", deyiladi. Niso surasining 46-oyatida esa "Yahudiylar orasida
so‘zlarning o‘rnini o‘zgartirib yuboradiganlari ham bor. Ular: "Eshitdik, lekin
bo‘ysunganimiz yo‘q, (sen bizga) quloq sol, (biz senga) quloq solmaymiz, deyishadi.
Dinni masxaralash uchun roino so‘zini tillarini aylantirib, buzib talaffuz etishadi",
deyiladi.
Nurul yaqin. Muhammad Xuzariy
Do'stlaringiz bilan baham: |
