Abduhamid nurmonov

norma  — ►  uzus  — ►  nutqiy  akt.
Uzus bilan nutqiy akt o ‘rtasida  interdependensiya  m unosabati 
mavjudligini ta ’kidlaydi.  C hunki  ularning  har qaysisi bir-birining 
boMishini taqozo etadi.  Buni grafik sifatida quyidagicha ko‘rsatadi:
norma
'Jr
uzus-4--------►  nutqiy
akt
sxema
88
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

L.YelmsIevning  ta'kidlashicha,  faqat  nutqiy  akt va  sxema  bilan 
birga uzus lingvistik reallikni  aks ettiradi.  N orm a esa uzusdan sun’iy 
ravishda  olingan  abstraksiya  ekanligini  ta'kidlaydi.
F.M .Berezin  F.de  Sossyurning  til-nutq  dixotomiyasida  ikki 
asosiy nuqtaga tayanganini bayon  qildi:  a)  sotsiallik va individuallik 
belgisi;  b)  farqlovchilik va  farqlamaslik belgisi.
Yelmslev  esa  sotsiallik  va  individuallik  belgisini  soqit  qiladi.  U 
faqat  tilning  o ‘zidagi  munosabatlarni  o'rganishga  asosiy  e'tiborni 
qaratganligi uchun ikkinchi zidlanish, ya’ni farqlovchi va farqlamaydigan 
belgilar zidlanishi  asosiy tayanch  nuqta  hisoblanadi,  deydi.
Xullas,  til-nutq dixotomiyasida tilrri «narsa o ‘zida» sifatida uning 
ichki strukturasini  o ‘rganishda L.Yelmslevning xizmati  katta bo ‘ldi.
Ayniqsa,  uning  empirik  tamoyili  til  birliklarini  belgllash  uchun 
qulay  imkoniyat  yaratdi.
Til  birliklarini  modellashtirishda  uning  bu  tamoyili  hali  ham 
o ‘z  qimmatini  yo‘qotgani  yo‘q.
Shu  bilan birga tilni  sof forma,  substansiya emas degan g‘oyaga 
amal  qilishi  bilan  u tilni  moddiylikdan  uzib  qo ‘ydi.  Shuning uchun 
V.A.Zveginsev  L.Yelmslev  nazariyasini  «tilsiz  nazariya»  («meopun 
6e3 
H3biKa»),
 
deb  baholaydi.1
Fransuz  strukturalisti  A.M artine  esa  bu  nazariyaning  amalda 
qo'llash  uchun  noqulay  b o ig a n   «fil  suyagidan  yasalgan  minora» 
ekanligini,  unga javob  berish,  ya’ni  uning  kamchiliklarini  bartaraf 
etish  uchun  «fil  suyagidan  yangi  minora  qurish»  kerakligini  bayon 
qiladi.  K.Xansen  glossem atika  nazariyasiga  baho  berar  ekan, 
L.Yelmslev o ‘z nazariyasining universalligini  ta'm inlash uchun shu 
darajadagi  yuqori  abstraksiyaga  erishdiki,  u  aniq  til  hodisalarini 
tadqiq  etishda  keraksiz  bo ‘lib  qoldi.2