Abduhamid nurmonov

XIX 
H 
XX 
BCKOli  B  OHCpKaX  H  H3H;iCHCIIHHX. 
M.11.  —M.,
1 9 6 0 ,  c.   19.
Kupoe  E.0. 
T c o p c m ' i c c K H c   u p o f j j i c M b i   M o j i c j i n p o u a i m H   H3i>iKa.  -   K a 3 i   y ,  
1 9 8 9 ,  c.   17.
8
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

munosabati  tufayli  mavjud  bo'lishi  sistcma  tuzilishini  zamondan 
tashqaridagi  munosabatlar  tashkil  etishi  tan  olinadi.
Sistemaviy tilshunoslikning  an'anaviy  tilshunoslikdan  uchinchi 
farqi  sh u n d ak i,  tilga  b elg ilar  sistem asi  sifatid a  qaraydi  va 
tilshunoslikni  belgi  nazariyasi  bilan  shug'ullanuvchi  semiotikaning 
tarkibiy qismi  deb baholaydi.  «Substansiya» va «shakl»ni  bir-biridan 
ajratish  fonologik  sathda  shu  darajaga  yetdiki,  tovushlarning 
artikulatsion-akustik  belgilari  tilshunoslik  doirasidan  chiqarildi  va 
tabriy  fanlar  obyektiga  aylantirildi.
An'anaviy  tilshunoslik  substansiyani  o ‘rganisliga  c ’tibor  qarat- 
ganligi  uchun  tilning  akustik-artikulatsion  vositalar  yordam ida 
bevosita  yuzaga  chiqish jarayonini  o ‘rganishni  asosiy  maqsad  qilib 
qo‘yadi.
Sistemaviy  tilshunoslik  an'anaviy  tilshunoslikdan  gnoscologik 
nuqtayi  nazardan  ham  farq  qiladi.  A n'anaviy  tilshunoslik  sezgi 
a'zolarimizga  ta ’sir  qiluvchi,  bcvosita  kuzatishda  berilgan  moddiy 
vositalarni  o ‘rganish bilan  shug‘ullanib,  bilishning  induktiv usuliga 
asoslansa,  sistemaviy  tilshunoslik  esa  moddiy  vositalar  yordamida 
voqelanuvchi,  ularning  har birida barqaror belgi,  konstanta sifatida 
takrorlanuvchi  mohiyatlarni,  im m anent  birliklarni  o ‘rganish  bilan 
shug‘ullanadi.'  Shuning uchun  L.Yclmslev «struktura pog‘onaviylik 
bilan  xarakterlanishi  va  bu  pog‘onaviylikni  dcduktiv  yo‘l  bilangina 
yoritish  mumkinligi»ni  bayon  qiladi  va  obycktni  mduktiv  mctod 
orqali  o ‘rganishga asoslangan an'anaviy tilshunoslikdan farqlanishini 
ta’kidlaydi1
 2.
K o‘rinadiki,  an ’anaviy  va  sistemaviy  tilshunoslik  tilning  ichki 
tuzilishiga  yondashuv,  bu  ichki  tuzilish  birliklarini  o ‘rganishda 
qo ‘llaniladigan  tadqiqot  metodlari  nuqtayi  nazaridan  o ‘zaro  farq 
qiladigan  ikki  xil  yo'nalishdir.
Ayrim  mualliflar o ‘zbek tilining fonetikasidan  tortib sintaksisiga 
qadar  isblarga  e'tibor  berilsa,  ularning  har  biri  sistema  sifatida 
o ‘rganilganini  inkor  qilib  bo ‘lmaydi,  deydilar.
1  Bapxydapoe  J1.C.