Toshkent davlat agrar untversiteti

ISHLAB  CHIQARISHDAGI XAVFLI 
VA ZARARLI  OMILLAR
Odam o‘zining  mehnat faoliyatida ham xavflar ta’siriga yoiiqadi. 
Bu faoliyat bo‘shliqda bajariladi, u   ishlab chiqarish muhiti deyiladi. 
Ishlab chiqarish sharoitida  odamga  asosan texnogen, ya’ni  texnika 
bilan  bog‘liq  b o ‘ lgan  x av flilik lar  ta ’sir  qiladi,  ulami  ishlab 
chiqarishning xavfli va zararli  omillar deb nomlash qabul qilingan.
Xavfli  ishlab  chiqarish   omili  (XIO)  deb -   shunday  omillarga 
aytiladiki, uning ishchiga ma’lum  sharoitdagi  ta’siri jarohatga yoki 
to‘satdan sog‘ligining yomonlashuviga olib kelishi mumkin. Jarohat
-   tashqi  ta’sirdan  organizm  tolalarining  shikastlanishi  va  uning 
funksiyasi  buzilishi,  ishlab  chiqarishdagi  baxtsiz  hodisaning 
natijasidir,  ya’ni,  bunda  ishchi  tomonidan  o‘zining  ish  •  zifalarini 
yoki  rahbaming  is h   bo‘yicha  topshirig‘ini  bajarishda  unga  xavfli 
ishlab  chiqarish omillarining  ta’sir  qilish hodisasi tushuniladi.
Z a ra rli  ish la b   ch iq arish   o m ili  (ZIO)  -   shunday  omilki, 
zaraming ma’lum sharoitda ishchiga ta’siri uning kasallanishiga yoki 
ish  qobiliyatining  pasayishiga  olib  keladi.  Zararli  ishlab  chiqarish 
omillarining  ta’siri  natijasida  kelib  chiqadigan  kasallanish  kasb 
kasalligi  deyiladi.
Xavfli  ishlab chiqarish  omillariga quyidagilar kiradi:
•  ma’lum kuehga ega bo‘lgan  elektr tokr;
•  qizigan jismlar;
•  balandlikdan  ishchining  o ‘zi  yoki  har xil  detai  va jismlaming 
yiqilib  tushishi  mumkinligi;
•  atmosfera bosimidan  yuqori b o ig a n   bosim ostida  ishlaydigan 
dastgohlar;
31

---

Z ararli  ishlab  chiqarish  omillari  deganda  quyidagi  omillar 
tushuniladi:
•  meteorologik sharoitlaming nomaqbulligi;
•  havo muhitining changligi va gazlanganligi;
•  shovqin,  infra va  ultra tovushlar, tebranishlaming  ta’siri;
•  elektromagnit  maydonlarining,  lazer  va  ionizirlashtiruvchi 
nurlanishlar va  boshqalaming mavjudligi.
Hamma xavfli va zararli ishlab chiqarish omillari davlat standarti 
GOST  12.0.003-74  ga  asosan  fizikaviy,  ximiyaviy,  biologik  va 
psixofiziologiklarga  boiinadi.