4. Nima uchun iqtisodiy rayon kerak va uning iqtisodiy geografiya faniga
5. Xohlagan shahar, iqtisodiy rayon yoki mamlakatning iqtisodiy geografik
2. O'zbekistonda iqtisodiy geografiya fanining rivojlanish bosqichlari. Birinchi
Odatda, u yoki bu fanning vujudga kelishi uchun ijtimoiy talab, ehtiyoj yoki
ma'lumotlar, ob'yektiv borliqdan olingan, to'plangan dastlabki bilimlar va taxminlar
shakllanadi, so'ngra turli voqeliklar orasidagi sabab-oqibat munosabatlari hamda
ma'lum sharoitda takrorlanib turadigan qonuniyat, aloqadorliklarni asoslash
imkoniyati tug'iladi. Demak, ob'yektiv borliqni kuzatish, mushohada qilish tez-tez
uchraydigan voqealarni tahlil qilish negizida muayyan fanga doir bilimlar majmuasi
20
ob'yekti, predmeti, metodi va metodologiyasi (usuli va uslubiyoti), asosiy tushuncha,
kategoriya va qonuniyatlari, maktab, markaz va yo'nalishlariga, salmoqli ilmiy
asarlar, tadqiqotlarga ega bo'lishi va uning boshqa fan vakillari tomonidan tan olinishi
va hurmat qilinishi talab etiladi. Shuningdek, mazkur fanning o'quv predmeti sifatida
o'qitilishi, maxsus fakultet, kafedra yoki laboratoriyalarning tashkil etilishi ham katta
ahamiyatga ega.
Iqtisodiy geografiya fani ham yuqoridagi shart-sharoitlar, ob'yektiv zaruriyatlar
asosida vujudga kelgan va rivojlanib borgan. Dastlab «iqtisodiy geografiya»
tushunchasini buyuk rus qomusiy olimi M.V. Lomonosov XVIII asrning
oltmishinchi yillarida ishlatgan, uni fan va muomalaga kiritgan («tabiiy geografiya»
tushuncha va fanining asoschisi mashhur nemis olimi A. Gumbold hisoblanadi).
Biroq u davrda iqtisodiy geografiya fani shakllanmagan, faqat shunday atama yoki
tushuncha paydo bolgan, xolos.
Mazkur fanning aniq bir tashkil topgan yili, joyi ma'lum emas. Har holda
tadqiqotlar ko'rsatishicha, u XIX asrning birinchi yarmida, asosan Germaniyada
ishlab chiqarish kuchlarini joylashtirish masalalarini o'rganish va statistika fanining
vujudga kelishi bilan bog'liq holda faoliyat boshlagan.
Iqtisodiy
geografiya
fanining
shakllanish
jarayoni
uning
asosiy
tushunchalarining paydo bo'lishi va rivojlanishi bilan sodir bo'lgan. Masalan, avvalgi
bobda ko'rganimizdek, bu fanning «poydevorini» eng avvalo hududiy mehnat
taqsimoti hamda iqtisodiy rayonlashtirish ta'limotlari tashkil qiladi. Binobarin,
iqtisodiy geografiyaning tarixini aynan ana shu ikki nazariy tushunchalar belgilaydi.
Jumladan, Yu.G. Saushkinning aytishicha, iqtisodiy geografiya fanining tarixi — bu
iqtisodiy rayonlashtirish tarixidir. Agar ana shundan kelib chiqadigan bo'lsak,
iqtisodiy geografiya fanining yaratilishida rus olimi K.I. Arsenyevning xizmatlari ham
buyuk bo'lgan. (u 1818 hamda 1848 yillarda Rossiyani iqtisodiy rayonlarga ajratgan).
Umuman olganda, mazkur fanning shakllanish va rivojlanishi O'zbekiston
nuqtai nazardan kelib chiqqan holda 3 asosiy davrga bo'lish mumkin: sovetlargacha,
sobiq Ittifoq davri va mustaqillik yillari.
Do'stlaringiz bilan baham: