Avtomatikaning texnik vositalari (darslik) automatically € technical objects

  2.8.2. Fotoelektrik datchiklar 
 
Fotoelektrik  datchiklar  guruxiga  kiruvchi  fotodiodlar  va  ventilli 
fotoelementlarning  ish  prinsipi  ichki  fotoeffekt  hodisasiga  asoslangan  bo‘ladi. 
Ichki  fotoelektrik  effekt    urug‘lik  oqimi  ta‘sirida  erkin  elektronlar  o‘zining 
energetik  holatini  o‘zgartirib,  moddaning  o‘zida  qolishi  xodisasi  bilan 
xarakterlanadi. Bunda modda ichida ko‘cha oladigan erkin zaryadlar hosil bo‘ladi. 
Erkin zaryadlar modda ichida ko‘chganda fotoelektr yurituvchi kuchlarni hosil qi-
ladi  (ichki  fotoeffektli  fotoelementlar  shu  prinsipda  qurilgan)  yoki  elektr 
o‘tkazuvchanlikni o‘zgartiradi (fotoqarshiliklar shu prinsipda qurilgan). 
 
Ichki  fotoeffektli  fotoelementlar  ko‘pincha  ventilli  fotoelementlar  deb  ata-
ladi. Selenli  fotoelementlar eng ko‘p tarqalgan fotoelementlar hisoblanadi. Selenli 

---

fotoelementning  tuzilishi  va  sxemasi  2.25,  a-rasmda,  uning    xarakteristikasi  esa 
2.25, b-rasmda ko‘rsatilgan. 
 
Ф
  
   1 
      2 
      3 
     
      4  
       
                         а)                                                                     б) 
 
2.25-rasm. Fotoelement va uning tavsifnomasi. 
 
Element  (2.25,a-rasm)  yupqa  oltin  qatlami  1,  berkituvchi  qatlam  2,  selenli 
qatlam 3 va po‘lat taglik 4 dan iborat. Selenning oltin bilan chegarasida berkituvchi 
qatlam hosil bo‘ladi; bu qatlam detektorlik xususiyatiga ega bo‘lib, yorug‘lik oqimi 
bilan  urib  chiqarilgan  elektronlarning  orqaga  qaytishiga  imkon  bermaydi. 
Yorug‘lik  oqimi  oltin  qatlamidan  o‘tib,  ventilli  fotoeffekt  hosil  qiladi,  shunda  el-
ektronlar  yoritilgan  qatlamdan  yoritilmagan  (izolyatsion  berkituvchi  qatlam  bilan 
ajratilgan) qatlamga o‘tadi.