Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта маҳсус таълим вазирлиги андижон машинасозлик институти

 
 
 
 
ИЛМИЙ ТАРЗДАГИ НУТҚ: ТАВСИФИЙ ХУСУСИЯТЛАРИ 
 
 
 
 
 
 
Илмий тарздаги нутқда мақсадни таҳминлаш 
Монологик тарзда гапириш сифати 
 
 
Мотив 
Хабар бериш: 
маoлумот 
бермоқ, хабар 
бермоқ 
Ишонч ҳосил 
қилиш:исбот 
қилмоқ, 
асосламоқ 
Маoқуллаш:тавсия 
қилмоқ, тасдиқламоқ, 
қуллаб-қувватламоқ
Мухкама қилиш: рад 
этмоқ, танқид қилмоқ, 
эoтироз билдирмоқ, 
бахслашмоқ 
Туўинтирисҳ: конкретлаштиришҳ, кўрсатмоқ, тавсуфламоқ, аниқлик киритмоқ, 
ифодаламоқ, ажратмоқ, ишора қилмоқ, шарҳламоқ 
Maqsadga 
yo’nalganlik
Bog’liqlik 
Uzluksizlik 
Ifodalilik 
Mustaқillik 
Tugallanganlik 
Mantiqiylik 
Monologik tarzda
gapirish sifati 

---

264 
МАъРУЗА БИЛАН СЎЗГА ЧИҚИШ 
 
Илмий ахборот билан сўзга чиқиш жараѐнининг тузилиши 
Маъруза қилишда маълумотни тақдим этиш усулини танлаш бўйича 
тавсиялар. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 


 
 
 
1.
2.
 
 
 
Чиқиш мавзуси быйича муаммоли ѐки 
ноѐб саволни бериш 
Чиқиш илмий мақола билан тщлиқ мос келиши мумкин. Аммо, оғзаки нутқнинг устунлик 
томони шундаки, бунда щзингизнинг нутқингизни кенгайтириш имконияти мавжуд, уни янада 
жонли бщлишига эришасиз ва илмий жиҳатдан қатьий баѐн этишдан холос бщласиз. Маъруза 
маълум бир «експромт»га йщл қщяди, бу эса щз навбатида эшитувчиларни жалб этади ва 
чиқишни эсда қоларлик даражада бщлишини таъминлайди. 

Мuмкiнми ... ? Ушбу саволга жавобнинг 
энг муваффақиятли уринишларидан бири ... 
Бахтга қарши
... 
Чиыиш мавзусi boyiчa 
qiziqarli iqtibos keltiriш 
... маыолдан бошлайман; «...». 
Ушбу жумлада ... 
Ўзингизни ыуйидаги ҳолатда деб тасаввур 
ыилинг ... ; Ушбу ҳолатда ... ; ыайси ... ; qanday ... . 
Ҳayotdan aniq bir
misol keltirish 
Ҳodisa taрихидан бошлаш 
« ... » da « ... » ro’y berdi 
Маълум болдики, ... 
Бундай натижани ыандай тушунтирмoq? 
Чиыиш предметини аниы бир ҳодиса 
билан образли солиштириш орыали
«...» ni «...» билан солиштириш мумкин; 
муаммони бундай тасаввур ыилиш мумкин:


Maqsad ыщйиш 

Асосий фикрлар, 
ыоидаларни шакллантириш 


Гапириш 
Янги илмий хабар ҳаыида маълумот бериш; 
ҳодисалар сабабини тушунтириш ѐки 
оыибатлари муҳокама этиш
Матнни ѐзиш 
Монолог тарзда гапириш 
ыоидаларини бажариш

---

265 
 
 
 
3. Маърузани нимадан бошламоқ зарур? 
 

Эътиборни қуйидаги усуллар билан эгаллаш мумкин: 
 
Эсдан чиқарманг, маъруза бошланишидан сўнг мавзуни асослаш зарур 
бўлади ва унинг долзарблиги, шунингдек илмий ҳолати – тезис айтиб ўтилади.