Мавзу: “Teatr tarixi” kursiga kirish

 
akademiyasi  qatori  Italiyada  asosiy  teatr  o'quv  yurtlaridan  biri  sifatida  xizmat 
ko'rsatib keladi. 
Nemis  teatri.  Urushdan  keyingi  dastlabki  yillarda  nemis  teatri  fashizm 
hukmronligi  davrida  o'zga  yurtlarda  muhojirlikda  bo'lgan  atoqli  adib  va 
dramaturglarning asarlari asosida o'z repertuarini shakllantirib bordi. Bular Fridrix 
Volf, Bertolt Brext, Karl Gryunberg kabilar asarlari edi. 
Teatr  dramaturglarning  yangi  avlodini  kutardi.  Ular  50-yillarning  boshlarida 
yetishib  chiqa  boshladilar.  Sharqiy  Germaniyada  Xayner  Myuller,  Peter  Xaks, 
G'arbiy Germaniyada Rolf Xoxxut va Peter Vays shunday dramaturglardan edi. 
Xayner  Myuller  (1929-y  tug'ilgan)  o'z  faoliyatini  jurnalist  sifatida  boshlab, 
dramaturgiyaga 1957-yili «Yulg'ich» pyesasi bilan kirib keldi. 
Myuller  pyesalari  zamonaviy  yoki  o'tmish  mavzesida  bo'lishidan  qati  nazar, 
dolzarb  muammolarni  olg'a  surishi  bilan  ajralib  turadi.  Uning  «Jang»  (1975) 
pyesasida  fashizmning  davlat  tepasiga  kelishi  va  uning  so'nggi  talvasali  kunlari 
bo'rtma  usulda  ifoda  etildi.  Asardagi  ba'zi  lavhalar  tasavvurga  sig'mas  darajada 
uqubatli,  mash'umona  holatlarni  ko'z  oldimizga  keltiradi,  undan  inson  zotining 
hadsiz alam-iztirob, ingroqlari eshitilib turadi. Myuller asarlari timsoliy ohanglarga 
boy bo'lib, ular o'z mohiyatiga ko'ra musibatli va iztiroblidir. 
Myullerning  «Germaniyaning  Bedinda  mahv  bo'lishi  (1975),  «Gundlingning 
hayoti»  (1981)  kabi  pyesalari  nemis  tarixining  fojiali  kechmishini  aks  ettirishga 
qaratilgan.  Ularning  barchasida  murakkab  timsoliy  tasvir  va  tasavvurlarga  duch 
kelish  mumkin.  Germaniya  vatan  timsoli  yanglig',  xalqning  shon-shavkati  va 
sharmandali  o'tmishi  ifodasi  tarzida,  ogohlikka  chaqiruvchi  qadriyat  tarzida 
namoyon topgan. 
Myuller  uzoq  vaqt  davomida  Brextning  «Berliner  Ansambl»  teatrida  adabiy 
emakdosh bo'lib ishlagan va barcha pyesalari dastlab shu teatrda qo'yilgan. 
Peter Xaks (1929) ham ilk pyesalarini shu teatrda ishlagan chog'ida yozgan va 
shu yerda qo'yishga erishgan. Xaksning bir qator asarlari qadimgi sujetlar asosida 
yaratilgan.  Bu  borada  u  Berxt  tajribalaridan  foydalandi  va  goho  ustoz  bilan 
munozaraga ham kirdi. Dramaturg ijodida san'atkorning jamiyatdagi o'rni masalasi 

---

 
ayniqsa  keng  falsafiy  teranlik  bilan  ko'zdan  kechirilgan.  Uning  masharaomuz 
tarzda  yozilgan  «Amfitrion»  (1985)  kinoyaviy  pyesasi  aynan  shu  mavzuga 
bag'ishlangan. 
Xaks  pyesalarida  qadimgi  sujet,  rivoyat  qahramonlari  qatori  tarixiy  shaxslar 
ham  ko'plab  uchraydi.  «Senekaning  o'limi»,  (1978)  qadimgi  rim  faylasufi 
Senekaning  o'limga  tik  borishi,  mardonavor  shaxs  ekani  ifodalanadi.  Xaksning 
«Ilhom» (1981) pyesasida ham chin insoniy qadriyatlar haqida so'z boradi. 
Rolf  Xoxxut  (1931-y.  tug'ilgan)  «Noib»  dramasida  voqea  Rim,  Berlin  va 
Osvensimda ro'y beradi. Pyesa ikkinchi jahon urushi davrida Rim cherkovi tarixiga 
oid hujjatlar asosida 1963-yilda yozilgan.  
Peter  Vays  (1916—1982)ning  ko'pgina  asarlari  «hujyatli  drama»  janrida 
yozilgan.  Ko'p  yillar  Shvetsariyada  yashab,  shu  yerda  ijod  qilgan  Vaysning  keng 
tarqalgan pyesalaridan «Taftish» (1965) dramasi ham hujjatlar asosida yaratilgan; 
uning asosida Frankfurtmaynda Osvensim konslageri soqchilari ustidan o'tkazilgan 
sud  jarayoni  materiallari  yotadi.  «Taftish»  pyesasida  asirlarning  azobga solinishi, 
qotillarning  shafqatsizligi,  qarshilik  ko'rsatishning  imkoni,  aybdorlik  va  mas'ullik 
masalalari  olg'a  surilgan  edi.  Pyesaning  ora-toriya,  vaznga  solingan  nasr  shaklida 
ekanligi  unda  voqealarning  shiddatkorlik  bilan  o'sib  borishini  ta'min  etgan.  Vays, 
aktyorlar «rollarni o'ynamasin», taftish qanday kechgan bo'lsa, uni shunday tasvir 
etsinlar,  deb  ta'kidlagan  edi.  Asar  1974-yili  «Osvensim  jallodlari»  nomi  bilan 
hozirgi A. Hidoyatov nomli teatrda muallifning yuqorida olg'a surilgan tavsiyalari 
asosida rejissor E. Masofayev tomonidan sahnaga qo'yildi. 
«Hujjatli  drama»  urushdan  keyingi  davr  nemis  ijtimoiy  hayoti  va  ma'naviy 
ehtiyojiga o'ta monand va umri boqiy janr bo'lib chiqdi.