Мавзу: “Teatr tarixi” kursiga kirish

 
245 
O'Nil  «Bashar  bolalarining  barchasiga  qanot  berilgan»  pyesasida 
ekspressionistlarning  nazariy  qoidasidan  yana  ham  chetga  chiqqan.  Pyesa 
Amerikada keskin tus olgan irqiy  tengsizlik  mavzusiga bag'ishlangan. Dramaning 
birinchi  qismi  ekspressionizm  odatdagi  qoidalar  doirasida  yozilgan.  Betinim, 
shitob bilan birma-bir almashinuvchi kichik lavhalarda asosiy qahramonlardan Ella 
va  Jimning  yoshlik  choqlari,  o'zaro  oila  qurishi  va  Amerikani  tark  etishigacha 
bo'lgan  hayoti  tasvirlanadi.  Ikkinchi  pardada  voqea  kechimi  sekinlashib,  uning 
o'rnini  qahramonlar  taqdirida  yuz  bergan  fojiona  kechmishning  ruhiy  tadqiqi 
egallaydi. Muallif diqqat-e'tiborni qahramonlarning izdan chiqqan xasta ruhiyatini 
tadqiq  etishga  qaratib,  oq  tanli  Ella  va  qora  tanli  Jimning  ijtimoiy  va  irqiy 
tengsizlikdan  qadr-qimmati,  nafsoniyati  toptalib,  ruhan  ezilib  halok  bo'lishini 
ko'rsatadi. 
«Ulug'  tangri  Braun»  (1926)  pyesasida  O'Nil  niqoblardan  yana  ham  keng 
foydalanadi. Bu boradagi tajribalarni umumlashtirib, u 1932-yili «Niqoblar haqida 
bayonnoma»  degan  risola  yozadi.  O'Nil  L.  Pirandelloning  ta'sirida  insonni 
tushunish uchun uni niqob ostida ko'rish lozim, - deb yozgan edi. Zero, «Insonning 
tashqi  hayoti  -  o'zgalarni  anglashdagi  yolg'izlik  holati,  ichki  hayoti,  o'zini  o'zi 
anglashdagi yolg'izlik holati», deb shrxladi u. 
Qahramonlar  niqoblarni  kiyish,  yechish  orqali  o'zlarining  ongi  tubida  yuz 
berayotgan  o'zgarishlarni  ko'rgazmali  tarzda  ifoda  etishga  erishadilar.  O'Nil  ijodi 
aynan  shu  yo'lda,  inson  qalbi  ichki  hayoti  murakkabligini  yanada  teran  va  to'la-
to'kis ko'rstish yo'lida rivojlanib bordi. 1930-yillar bo'sag'asida  yaratilgan «G'alati 
interlyudiya»  (1928),  «Motamsaro  Elektra»  (1931)  dramalari  shu  yo'nalishdagi 
yirik muvaffaqiyatlarga aylandi. 
1934-1946-yillar  orasida  O'Nil  «O'zini  o'zi  aldagan  mulkdorlar  tarixi»  degan 
epopeyasini  yaratadi.  1946-yilgi  intervyusida  dramaturg  bu  epopeyaning  falsafiy 
asoslari haqida to'xtalib, shunday degan edi: «Men shunday aqidaga suyanamanki, 
Amerika Qo'shma Shtatlari jahonda eng katta yutuq egasi bo'lish o'rniga eng katta 
yutqizish  egasi  bo'lib  qoldi.  U  boshqa  biron-bir  mamlakat  ega  bo'lmagan 
imkoniyatlar  sohibi  bo'lgani  uchun  ham  shunday  bo'ldi.  AQSH  g'oyatda  tezkor 

---