X. Sanoqulov, D. Xodiyeva

lish, aqliy hujum.
ShakJ: Amaliy mashg‘ulot, savol-javob.
Baholash: Rag'batlantirish, 5 ballik tizimda baholash.
Dars jarayonini amalga 
oshirish bosqichlari
Natija:
Tashkiliy qism: 
10 daqiqa 
Darsga hozirlik ko‘rish.
Uyga vazifani mustahkamlash.
Asosiy qism: 
25 daqiqa 
Aqliy hujum.
Mavzuni bayon qilish.
Amaliy ish.
Yakuniy qism: 
10 daqiqa
Yangi mavzuni mustahkamlash. 
0 ‘quvchilar bilimini baholash.
Uyga vazifa berish.
Darsning borishi
Tashkiliy qism: 
salomlashish; 
davomatni aniqlash; 
uy vazifasini tekshirish;
ish joyi,  ish qurollari va materiallarini tayyorlash.
Asosiy qism: Aqliy hujum
0 ‘qituvchi  darsning  boshlanishida  o‘quvchilarni  qog‘o/,ni  mttydrt

---

qirqish,  quritilgan urug‘larni yelimlash orqali mozaika usuli haqidagi 
bilim va tasavvurlarini savol-javob yordamida aniqlaydi:
- Mozaika usuli nima?
- Qog‘ozning mayda  qirqimi,  qurutilgan urug‘lari qanday yopish- 
tiriladi?
- Qayerlarda mozaika usulida bajarilgan ishlami ko‘rgansiz?
- 0 ‘zbekistonda qanday gullar yetishtiriladi?
- Ulami tasvirlab bering?
- Ulaming shakli, rangi, hidi bir xilmi?  va h. k.
Yangi mavzu bayoni:
Meva va sabzavotlar, poliz ekinlari urug‘lari, rangli ko‘zgu parcha- 
lari,  mayda  qog'oz  bo‘laklaridan  ajoyib  mozaika  asarlari  yaratilishi, 
ulardan sovg‘a sifatida foydalanish,  bu ish bo‘sh vaqtlar uchun yaxshi 
mashg‘ulot bo‘lishi haqida tushuncha berish.
Poliz ekinlarining urug‘laridan foydalanib, mozaika usulida gullar 
shaklini yasash mumkinligi tushuntiriladi.
Tabiatda har bir gul o‘z shakliga, o‘z hidiga, o‘z rangiga ega bo‘ladi.
Amaliy ish (darslik bilan ishlash).
Amaliy  ishni boshlashdan oldin o‘quvchilaming darsga tayyorligi 
o‘qituvchi  tomonidan  kuzatiladi.  Kamchiliklar  bartaraf  etiladi. 
Quritilgan  poliz  ekinlari  urugMaridan  mozaika  usulida  qo‘qongul 
shaklini  yasash  bosqichlari  tushuntiriladi  va  o‘qituvchi  tomonidan 
kuzatiladi.
Savollar
1. Dars ishlanmasi tuzishdan asosiy maqsad nima?
2. Qanday qo‘l mehnati ish turlari o‘rganiladi?
3. Mehnat darsida qanday metodlardan foydalaniladi?
4. Amaliy mehnat ta’limi qanday shakllarda tashkil etiladi?
5. Ish unumini oshirishda qaysi metodlar ko‘p qo‘llanadi?
Mavzu:  Qog‘oz va karton  bilan ishlash 
d arslarini mazmunini tashkil etish metodikasi
Boshlang‘ich  sinflarda o‘quvchilar eng  avvalo  faqat mehnat darsi 
mashg‘ulotlaridagina  emas,  balki  boshqa darslarda ham to‘qnash ke-

---

ladigan  materiallar  bilan  ham  tanishadilar.  Bu  barcha  o‘quv  anjom- 
lari: daftarlar, kitoblar, o‘quv qo‘llanmalari bosiladigan qog‘oz turlari
-  yozadigan,  muqova  qilinadigan,  bosma,  rasm  solinadigan  kitob  va 
gazeta  qog‘ozlaridir.  Qog‘oz  va  karton  boshlang‘ich  sinflar  mehnat 
darslarida  eng  ko‘p  qo‘llanadigan  materiallardir.  0 ‘quvchilar  bu 
materiallarga kundalik hayotda ham ko‘p marta duch keladilar.
Boshlang‘ich sinflardagi mehnat ta’limi dastur materiallarini tahlil 
qilar ekanmiz, barcha sinflardagi ish turlaridan biri “Qog‘oz va karton 
bilan ishlash” ekanligini ko'ramiz.
Boshlang‘ich sinfo‘quvchilari qog‘oz va kartonga ishlov berishning 
quyidagi usullarni o‘rganadilar:
1. Qog‘ozni turi, navi, rangi, o‘lchamiga ko‘ra tanlash.
2. Qog‘ozdan maketlar yasaganda qog‘ozga ishlov berishning eng 
oddiy usullari sifatida qog‘ozni o‘rtasidan buklab va to‘rtburchak qilib 
buklash (uzunasiga va ko‘ndalangiga).
3. Ingichka qog‘oz parchalarini to‘g‘rilash,  bukilgan joylarini ikki 
tomonidan buklash.
4.45-90 gradus burchak qilib buklash.
5.  Qog‘ozni  buklab  belgilangan  chiziq  bo‘yicha qaychi  bilan  qir- 
qish, asbobni ushlash, xavfsizlik choralarini qo‘llash.
6. Qog‘ozni andoza bo'yicha belgilash. Qalam bilan chiziq bo‘yicha 
oddiy belgilash.
7. Qaychi bilan kvadratlar, turli burchaklar, uchburchaklar, doiralar 
qirqish.
8. Qaychi bilan murakkabroq shakllar. barglar, qo‘ziqorinlar, mev- 
alarni qirqish.
9. Qog‘ozdan qirqilgan applikatsiya detallariga yelim surtish usul­
lari.
10. Applikatsiya  detallarini  yelimlab  yopishtirish.  Tayyor  mahsu- 
lotlarni quritish.
11.  Qog'ozning  yelim  surtiladigan  qismlarini  oldindan  ko'chirib 
buyum detallarini bir-biriga yopishtirish.
12.  Turli  o‘yinchoqlami  kvadrat  asos  va to‘g‘ri  burchak  asosldttn 
bukib yasash.
13. Daftar, kitoblarni muqovalash.

---

14. Qog‘ozni buklash va turli shakllar yasash.
0 ‘quvchilar ishlov berilayotgan materiallaming xususiyatlarini hi­
sobga  olib,  ish  usullaridan  ongli  foydalanishlari,  mehnat jarayonida 
fan  asoslarini  o‘rganish  vaqtida  egallagan  bilimlarini  qo‘llashlari  lo­
zim.
Birinchi  sinfda  o‘quvchilar  eng  avvalo  faqat  mehnat  darsi  mash- 
g‘ulotlaridagina emas, balki boshqa darslarda ham to‘qnash keladigan 
materiallar  bilan  tanishadilar.  Bu  barcha  o‘quv  anjomlari:  daftarlar, 
kitoblar, o‘quv qo‘ llanmalari, bosiladigan qog‘oz turlari -  yoziladigan, 
muqova  qilinadigan,  bosma,  rasm  solinadigan,  kitob  va  ro‘znoma 
qog‘ozlaridir.  Ta’lim jarayonida  o‘quvchilar turli  qog‘ozlaming aso­
siy jismoniy  xususiyatlari,  rangi,  qalinligi,  zichligi,  siyohni  singdi- 
rish xususiyati, sathining xarakteri -  silliq, g‘adir-budirligi  bilan tani­
shadilar.
0 ‘quvchilar  mashg‘ulotlarda  qog‘oz  varaqlarini  buklaydilar  va 
to‘g ‘rilaydilar, ulami qismlarga bo'lib yirtadilar va qirqadilar, bo‘yay- 
dilar. Shu bilan birga qog‘ozni buklash yo‘l bilan turli xil narsalarning 
shaklini yasaydilar.
“Qog‘oz va karton bilan ishlash” o‘quvchilami garmonik rivojlan- 
tirishda katta ahamiyatga ega. Ayniqsa, rangli qog‘oz bian ishlash ijodni 
rivojlantirshga  yordam  beradi  fantaziyani  boyitadi,  kuzatuvchanlik, 
diqqat va tasavvurni faollashtiradi, irodani tarbiyalaydi, qo‘l mehnati, 
chamalash va rangni sezishni o‘stiradi.
Qog‘oz va karton bilan ishlash mashg‘uiotlariga oldindan quyida- 
gicha tayyorgarlik ko‘riladi: stolning ustiga qog‘oz yozib, o‘ng tomo- 
niga qaychi,  yelim  uchun  cho‘tka,  chizg‘ich,  qalam,  avtoruchka,  old 
tomonlariga yelim, qiyqimlar uchun quti  chap tomonlariga, ish vaqti­
da xaiaqit bermaydigan qilib rangli qog‘oz to‘plamini qo‘yadilar. Har 
bir mashg‘ulot oxirida o‘quvchilar keyingi mashg‘ulotda kerak bo‘la- 
digan narsalarni yozib oladilar.
0 ‘quvchilar  ishlayotgan  materiallarga  tejamkorlik  bilan  munosa­
batda bo‘lishlari, o‘z ishlarini rejalashtira bilishlari, materialni tejam­
korlik  bilan  sarflashlari,  vaqtdan  unumli  foydalanishlari,  o‘qituvchi 
ko‘rsatmalariga amal qilishlari, shu bilan birga ish joyini toza vaozoda 
saqlashlari, mashg‘ulotdan so‘ng sinfni tozalab qo'yishlari kerak.

---

г,
Barcha  fanlarda  qo‘llanilgani  kabi  mehnat  darslarida  ta’limning 
ko‘rgazmali vositalaridan foydalaniladi. Jumladan, mehnat darslarida 
turli xil namuna, rasm., chizma, sxematik namuna, turli predmetlarning 
modellari, shuningdek texnika vositalaridan foydalaniladi.
Yuqorida  aytib  o‘tganimizdek,  qog'oz  va  karton  bilan  ishlash 
mashg‘ulotlarida 
0
‘quvchilar  qog‘ozni  buklash  y o ii  bilan  turli  xil 
narsalaming  shaklini  yasashni  ham  o‘rganib  boradilar.  Ana  shunday 
mashg‘ulotlar davomida o‘qituvchi quyidagi ko‘rgazmali qurollardan 
foydalanishi mumkin. Shu bilan birga o‘quvchilar bu ko‘rgazmalaming 
yasalish  bosqichlariga  rioya  qilgan  holda,  dars  davomida  o‘zlari 
yasashlari ham mumkin.
Qog‘oz  va  karton  faqat  poligraf san’atidagina  emas,  balki,  xalq 
xo‘jaligining  hamma  tarmoqlarida  ham  keng  qo‘Ilaniladi.  Hozirgi 
kunda  ishlab  chiqarish  sanoatida  qog‘oz  va  kartonning  ikki  yuzga 
yaqin turi  ishlab chiqarilmoqda.
Turli xii  qog‘ozlardan kitoblar,  oynomalar,  ro‘znomalar chiqarish 
uchun  foydalanishini  barcha  o‘quvchilar  yaxshi  biladilar.  Shuning 
uchun ham mehnat ta’limi darslarida o‘qituvchi o‘quvchilarning diq- 
qat-e’tiborini ular foydalanadigan qog‘ozning turmushda tez-tez uch- 
raydigan va qo‘1  mehnati darslarida ishlatiladigan turlariga jalb qilib 
borishi lozim.
Bu qog‘ozlaming turlari quyidagilardan iborat:

---