Texnika xavfsizligi

2. Yoritilganlik va ularning asosiy  turlari 
Amaliyotda ish joylarini yoritishda uch xil turdagi yoritilganlikdan foydalaniladi, ya`ni 
ular tabiiy, sun`iy va aralashgan holda bo`ladi. 
a)  Tabiiy  yoritilganlik  quyoshdan  hamda  eru-samodan  qaytayotgan  quyosh  nuridan 
hosil bulgan yorug’lik mahsulidir. 
Tabiiy  yorug’lik  issiqlik  va  yorug’lik  doimiylariga  ega  bo`lib,  ular  quyoshdan 
kelayotgan issiqlik uchun 1317 Vt/m
2
 ga, yorug’lik uchun esa 137000 lk.ga tengdir. 
Tabiiy  yorug’likning  afzalliklari  shundaki,  uning  tarkibida  o`ta  foydali  ul’trabinafsha 
va  infraqizil  nurlari  mavjud  bo`lib,  bu  nurlar  muhitni  sog’lomlashtirishga  xizmat 
qiladi, ya`ni mikroblarni o`ldirish xususiyatiga ega. 
Tabiiy  yorug’likdan  uch  xil  moslamalar  yordamida,  ya`ni  tomdan  fonar  orqali, 
devordan deraza orqali va aralash holdagi tizimlardan foydalaniladi. Tabiiy yoritilgan 
tizimlariga qo`yiladigan talablar quyidagilardan iborat: 
-YOrug’lik  miqdorini  binolarning  vazifasiga  qarab  tanlanishi,  yo`naltirilgan  yoki 
tarqoq hollarda bulishligini ta`minlanishi; 
-Insolyatsiya va yorug’lik me`yorlaridan kam bo`lmasligini ta`minlanishi. 
b)  Sun`iy  yorug’lik  tabiiysiga  nisbatan  bir  oz  qimmatga  tushsada,  ish  joylarini 
yoritishda  imkoniyati  cheksizdir.  Sun`iy  yorug’lik  umumiy,  mahalliy  va  aralash 
ko`rinishda bo`ladi. 
-Umumiy yorug’lik binoda bir tekis yoritilganlikni ta`minlay oladi.                     
-Mahalliy  yorug’lik  esa  faqat  asosiy  ish  joyidagi  yoritilganlikni  me`yor  talabi 
darajasida ta`minlaydi. 

---

 
72 
-Aralash  yorug’lik,  mahalliy  yoritilganlikni,  umumiy  yoritilganligi  bilan  birgalikda 
qo`llanilganligidir. 
Bu xildagi ya`ni aralash yoritilganlik usuli, binolardagi yarqiroqlik tafovuti-kontrastni 
yumshatadi hamda me`yor talabini to`la qondira oladi. 
v)  YOritilganlikni  vazifasiga  qarab  ishchi  va  nazorat  turlaridan  tashqari  yana 
favqulodda zarur holatlarda xizmat qiladigan ikki turi ham mavjud. Ularni avariya va 
evakuatsiya yoritilganliklari deyiladi hamda miqdorlari 0,5 -2,0 lyuks bo`ladi.