Toshkent moliya instituti r. H. Ayupov, G. R. Boltaboeva raqamli iqtisodiyot asoslari



Download 5,65 Mb.
Pdf ko'rish
bet165/529
Sana26.09.2021
Hajmi5,65 Mb.
#185777
1   ...   161   162   163   164   165   166   167   168   ...   529
Bog'liq
Raqamli iqtisodiyot-Darslik-18.02.2020

alfavit-raqamli  simvollar  ketma-ketligidir)  to’g’risida  kelishib  olishlari 

lozim.  Shifrlash  algoritmlari  bir  necha  yillar  davomida  yaratiladigan  va 

sozlanadigan  matematik  funktsiyadir.  Ba’zi  bir  algoritmlar  barchaga  ma’lum 

va  mashhur  bo’lsa,  boshqalari  mahfiy  va  konfidentsialdir.  Eng  taniqli 

ommabop  algoritmlar  sifatida  RC4  va  DES  (3DES,  DESx)  algoritmlarining 

turli variantlarini ko’satish mumkin. IDEA algoritmi esa konfidentsal bo’lib, 



AQSH xukumati tomonidan ishlab chiqilgan va uning qandayligi hech kimga 

hech  qachon  ma’lum  qilinmaydi.  Yuqoridagi  algoritmlarda  kalit  –  ma’lumot 

almashinish  haqida  o’zaro  kelishayotgan  tomonlargagina  ma’lum  bo’lgan 

hamda  shifrlash  algoritmlari  tomonidan  ishlatiladigan  mahfiy  simvollar 

ketma-ketligi  bo’ladi.  Shifrlash  usullari  barcha  foydalanilishi  uchun 

mo’ljallangan  va  konfidentsial  turlarga  bo’linadi.  Foydalanuvchi  o’z  shart-




Toshkent Moliya instituti 

R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva 

 

sharoitlaridan kelib chiqib va qo’yilgan talablarga qarab unisini yoki bunisini 



o’z  faoliyatida  ishlatishi  mumkin.  Shifrlash  usullarining  esa  ikki  asosiy  turi 

mavjud:  simmetrik  kalitli  shifrlash  va  ochiq  kalitli  shifrlash  tizimlari.  Bir 

qancha  sabablarga  ko’ra,  simmetrik  kalitli  shifrlash  usullaridan  oldinroq 

foydalanila  boshlangan.  Uning  amalga  oshirilishi  uchun  ma’lumotlarni 

shifrlash  va  deshifrlash  maqsadlarida  bittagina  kalit  ishlatiladi.  Bu  kalitdan 

ikki  shaxs  orasida  ma’lumot  almashinish  uchun  foydalaniladi.  Agarda 

ma’lumot  almashinish  jarayonida  bir  nechta  inson  ishtirok  etsa,  u  xolda 

ularning  har  biri  ma’lumot  almashinuvchi  shaxslar  biladigan  o’z  shaxsiy 

kalitlariga  ega  bo’lishlari  lozim.  Shuning  uchun  ham  bu  xolda  ma’lumot 

almashinishda  ishtirok  etadigan  shaxslar  soni  ortib  borishi bilan  kalitlar  soni 

ham  geometrik  progressiya  tezligida  osha  boshlaydi.  Bu  xolda  bir  vaqtning 

o’zida  ikki  kishi  bitta  kalitga  egalik  qilgani  uchun  u  yoki  bu  xujjatni 

jo’natuvchi  kim  ekanligini  aniqlashning  yoki  identifikatsiya  qilishning 

imkoniyati  bo’lmaydi.  Simmetrik  shifrlashning  eng  ko’p  ishlatiladigan 

protokoli  1976  yilda 

AQSH  davlati  tomonidan  kritik  bo’lmagan 

informatsionmassivlarini  himoya  qilish  uchun  ishlatishga  mo’ljallangan 

kriptografik  standart  –  RC4  (Rivest  shipher  4)  va  DES  (Data  Encryption 



Standart)  hisoblanadi.  Shifrlashning  chidamliligi  foydalaniladigan  kalitning 

ham  chidamlilik  darajasiga  bog’liq  bo’ladi.  Chidamlilik  ikki  ko’rsatgich 

orqali  –  kalitning  uzunligi  va  uning  tasodifiylilik  darajasi  bilan  aniqlanadi. 

Kalit  qanchalik  uzun  bo’lsa,  uni  hisoblab  topish  ham  shincha  murakkab 

bo’ladi.  Lekin  ma’lumotlar  havfsizligini  ta’minlashda  asosiysi  kalitning 

chidamliligi  ham  emas,  bunda  asosiy  muammo  –  kalitning  havfsiz 

saqlanishidir.  Ya’ni  kalitni  olmoqchi  bo’lgan  potentsial  o’g’ri  undan 

foydalana olmasligi lozim. Mahfiy kalitning himoyasini ta’minlash uchun uni 

generatsiya  qilish,  saqlash,  almashinish  va  himoyalashni  juda  yaxshi  amalga 

oshirish  kerak  bo’ladi.  Havfsizlik  tizimlarining  ko’pchilik  turlarida 

kalitlarsaqlashning  apparat  modullarida  (HSM  –  Hardware  Storage  Module

yoki  smart  kartalarda  saqlanadi.  Bu  amal  mantiqiy/kriptografik  himoya  bilan 





Download 5,65 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   161   162   163   164   165   166   167   168   ...   529




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish